Δεν είναι κάποιου είδους ελληνική ιδιαιτερότητα, δεν είναι καν μια ευρωπαϊκή ιδιοτυπία, η όλο και πιο συχνή δημιουργία συνθηκών ανασφάλειας και καταστάσεων τραυματισμού της εμπιστοσύνης. Που καταλήγουν, σταδιακά, να θέτουν ζήτημα διαχείρισης αν μη κυβερνησιμότητας.

Ξεκινήσαμε με αυτοαναφορικό τρόπο, κάνοντας δηλαδή λόγο για την Ελλάδα του 2025, καθώς τόσο από δημοσκοπικά ευρήματα όσο και από κεντρικές δημόσιες συζητήσεις –πρόσφατο παράδειγμα η συζήτηση του Κύκλου Ιδεών «Η Ελλάδα Μετά – VIII» για το πώς αναζητείται, μπροστά στον καταιγισμό των προκλήσεων, κάτι σαν πλαίσιο αναφοράς…– δείχνουν να πυκνώνουν τα φαινόμενα έκπτωσης της εμπιστοσύνης. Που, μεταφράζονται σε άνοδο αντισυστημικών αντανακλαστικών και πολιτικών παρουσιών, πλην όμως αποσταθεροποιούν και θεσμικά, θέτοντας ακριβώς το ερώτημα της μη-κυβερνησιμότητας. Και τούτο ενώ τα πάντα αλλάζουν, όχι δε απλώς σε επίπεδο εκφώνησης και διαπιστώσεων, αλλά βιωμένης πραγματικότητας. Σε ιδιαίτερο πλαίσιο, μιλώντας για τις προκλήσεις της εξωτερικής πολιτικής με αφορμή το Κυπριακό (με Πενταμερή σε λίγους μήνες, με ενεργειακούς σχεδιασμούς Ανατολικής Μεσογείου σε εξέλιξη) η Ντόρα Μπακογιάννη παρατηρούσε ότι, όταν μέχρι προ ετών ένας νεαρός διπλωμάτης προσερχόταν στο ΥΠΕΞ, του δινόταν με λογική vade-me-cum ένα σημείωμα των βασικών ελληνικών θέσεων. όταν μετά από δεκαετίες ο ακόλουθος εκείνος αφυπηρετούσε ως πρέσβης, ελάχιστα θα είχαν αλλάξει από το εν λόγω σημείωμα, ακόμα κι αν στην κεντρική πολιτική σκηνή υπήρχαν σημαντικές διαδοχικές αλλαγές. Τώρα… τώρα είναι ζήτημα αν οτιδήποτε μπορεί να προβλεφθεί στον άμεσο ορίζοντα. Τη στιγμή μάλιστα που πολύ απτές απειλές υπάρχουν για μια χώρα σαν την Ελλάδα στον εν λόγω ορίζοντα: πέρα από την Ουκρανία, Βαλκάνια, Εγγύς Ανατολή…

Το στοιχείο όμως της αυξανόμενης απόκλισης ανάμεσα στην ανάγκη για εμπιστοσύνη και τις επιλογές που προβάλλονται ως απάντηση/ως πλαίσιο αναφοράς, θα το συναντήσει κανείς και στην ευρωπαϊκή σκηνή. Όπου μπορεί μεν να υπάρχουν και να αναδεικνύονται επικοινωνιακά σχεδιασμοί όπως αυτή της Λευκής Βίβλου/Readiness 2030 ή του ReArm Europe, ή πάλι όπως το πρόγραμμα SAFE, ως υπόσχεση για ευρωπαϊκή ασφάλεια σε μια φάση πρόδηλης υποχώρησης της αμερικανικής εγγυητικής παρουσίας, του αμερικανικού backstop όπως μάθαμε να το αποκαλούμε, πλην όμως, αν δει κανείς ειλικρινά π.χ. το εντελώς πρόσφατο σχέδιο για στρατηγική ετοιμότητα της ΕΕ, με πρόνοια για «προμήθειες έκτακτης ανάγκης» για επιβίωση 72 ωρών σε «περίπτωση πολέμου, κυβερνοεπιθέσεων σε ζωτικές υποδομές, φυσικών καταστροφών και πανδημιών», δύσκολα πείθεται ότι προκύπτει οποιαδήποτε βάση δημιουργίας εμπιστοσύνης. Εμπιστοσύνης που να ανταποκρίνεται, εννοείται, στις αυξημένες απαιτήσεις των Ευρωπαίων πολιτών, στην αντίληψη των οποίων βιώνουμε μια εποχή που βρίθει απειλών και κινδύνων. Περισσότερο σε απώθηση της ευθύνης (και) των ευρωπαϊκών ηγεσιών, σε μια λογική «ατομικής ευθύνης του πολίτη» παραπέμπει – μαζί και με μια μάχη των ακρωνυμίων Βρυξελλών…

Αν με τέτοιους μηχανισμούς επιχειρείται η δημιουργία εμπιστοσύνης για ανθεκτικότητα −αληθινή resilience− της Ευρώπης απέναντι στις περιγραφόμενες ακραίες απειλές, αν τέτοια θα ήταν η βάση διαχείρισης (governance) παρόμοιας φύσης και έκτασης κρίσεων, κάποια ολίσθηση αμηχανίας θα απειλεί να εγκατασταθεί.

Αλλά και στον σκληρό πυρήνα της Δύσης, στις ΗΠΑ της εποχής Τραμπ αν πάμε –συνεχίζουμε να χρησιμοποιούμε την έννοια της «Δύσης» περισσότερο από αυτοματισμό, παρά με κάποια εναπομένουσα λειτουργική λογική…– τι συναντούμε; Σχεδόν μια συνειδητή προσπάθεια υπόσκαψης της εμπιστοσύνης. Και εκεί, οικοδομείται μια αντίληψη απειλής (τι ακριβώς είναι η διεκδίκηση π.χ. της Γροιλανδίας;). Αλλά και γενικευμένης, σχεδόν επιθετικής, διεθνούς επισφάλειας: υποτίμηση των συμμάχων στον πυρήνα της υπόστασής τους – αυτό δεν ήταν η επίθεση του αντιπροέδρου Τζέι Ντι Βανς σε οτιδήποτε ευρωπαϊκό; Επιμελημένη υπόσκαψη δομών όπως του ΝΑΤΟ, άρνηση ρόλου στους Ευρωπαίους στην αντιμετώπιση ενεργού πολέμου στην Ουκρανία (που η γεωγραφία δείχνει ότι είναι στην Ευρώπη). Κι από δίπλα η τραγική διαχείριση διαρροών ασφαλείας από το στενότατο επιτελείο του προέδρου Τραμπ, με την ένταξη δημοσιογράφου σε παρέα (διότι ύφος παλιοπαρέας είχε η επικοινωνία με emojis) μέσω Viber, για τη συζήτηση πολεμικών σχεδίων.

Είναι τόσο σοκαριστικό το κλίμα που πάει να δημιουργηθεί στα –υποτίθεται καίρια– θέματα ασφαλείας, που… κινδυνεύουν οι σπασμωδικές κινήσεις στο εμπορικό πεδίο, με το ξεδίπλωμα επιθετικών δασμολογικών χειρισμών, να θεωρηθούν συγκριτικά πταίσματα! Κι ας εγκαθιστούν άλλου τύπου συστημικές ανασφάλειες, με τις οποίες τώρα θα έχει να αναμετρηθεί η διεθνής οικονομική ισορροπία. Δεν θα τολμούσε κανείς να μιλήσει εύκολα για «μη-κυβερνησιμότητα» όταν αναφέρεται στις ΗΠΑ, που τις συνηθίσαμε κέντρο συστημικής σταθερότητας. όμως μήπως κι αυτό το στερεότυπο πάει να ανατιναχθεί…