«Καμία κυβέρνηση – ανεξάρτητα από το κόμμα που βρίσκεται στην εξουσία – δεν πρέπει να υπαγορεύει τι μπορούν να διδάσκουν τα ιδιωτικά πανεπιστήμια, ποιους μπορούν να δέχονται και να προσλαμβάνουν και ποιους τομείς μελέτης και έρευνας μπορούν να επιδιώκουν». Με αυτά τα λόγια, ο πρόεδρος του Χάρβαρντ, Άλαν Γκάρμπερ, ύψωσε ένα ηθικό – νοερό τείχος προστασίας για το ίδρυμα του διοικεί, σε μια πεποχή που η νέα κυβέρνηση των ΗΠΑ αξιώνει να ελέγχει απόλυτα τα εκπαιδευτικά ιδρύματα της χώρας.

Μετά την άρνηση του ιστορικού εκπαιδευτικού ιδρύματος να υποκύψει στις απαιτήσεις του Λευκού Οίκου που αφορούν αλλαγές στον τρόπο προσλήψεων και την αναφορά ξένων φοιτητών που «ενδέχεται να παραβιάζουν τους όρους της βίζας τους ή να εμπλέκονται σε δραστηριότητες μη συμβατές με τα συμφέροντα των ΗΠΑ», η διοίκηση Τραμπ ανακοίνωσε ότι θα «παγώσει» ομοσπονδιακή χρηματοδότηση ύψους άνω των 2 δισεκατομμυρίων δολαρίων προς το Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ.

Σύμφωνα με ομοσπονδιακούς αξιωματούχους, η απόφαση ελήφθη ύστερα από αλλεπάλληλες διαβουλεύσεις με τη διοίκηση του Χάρβαρντ, η οποία φέρεται να απέρριψε αιτήματα για «πλήρη αναθεώρηση» των διαδικασιών προσλήψεων, αλλά και για αυστηρότερη επιτήρηση των ξένων φοιτητών που φοιτούν στο ίδρυμα, ιδιαίτερα όσων προέρχονται από χώρες «υψηλού κινδύνου», όπως η Κίνα και το Ιράν. «Το Χάρβαρντ έλαβε σαφή προειδοποίηση: Αν δεν συμμορφωθεί με τις προτάσεις για διαφάνεια, ασφάλεια και εθνικό συμφέρον, τότε θα υπάρξουν οικονομικές συνέπειες», δήλωσε ανώτατος αξιωματούχος του υπουργείου Παιδείας. «Αυτές οι απαιτήσεις είναι εύλογες και στοχεύουν στη διασφάλιση της εθνικής ασφάλειας και της ακαδημαϊκής ακεραιότητας».

Η πίεση, η απειλή και η τιμωρία του Χάρβαρντ εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο της στρατηγικής του Ντόναλντ Τραμπ να επαναπροσδιορίσει την αμερικανική ανώτατη εκπαίδευση που αντιμετωπίζει ως προπύργιο «φιλελεύθερης ιδεολογίας» και «αντι-αμερικανικών στάσεων». Η νέα διοίκηση των ΗΠΑ έχει εκφράσει επανειλημμένα ανησυχίες για δήθεν επιρροή ξένων κυβερνήσεων στην αμερικανική πανεπιστημιακή κοινότητα, με έμφαση στη ροή χρηματοδοτήσεων και στην πρόσβαση σε ευαίσθητη έρευνα. Το Χάρβαρντ, ως ένας από τους μεγαλύτερους αποδέκτες ομοσπονδιακών χρηματοδοτήσεων για έρευνα, βρίσκεται στο επίκεντρο αυτών των ελέγχων.

Σε επίσημη δήλωσή του, το Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ χαρακτήρισε την απόφαση «ατυχές πλήγμα για την ακαδημαϊκή ανεξαρτησία» και επανέλαβε τη δέσμευσή του στην προστασία της ελευθερίας της έκφρασης και της εκπαιδευτικής αποστολής του. «Δεν θα επιτρέψουμε να μετατραπούμε σε εργαλείο επιτήρησης ή εκφοβισμού απέναντι στους φοιτητές και τους ερευνητές μας (…) Η πανεπιστημιακή κοινότητα δεν μπορεί να λειτουργεί υπό το βάρος πολιτικών πιέσεων και παρεμβάσεων». Πηγές προσκείμενες στο πανεπιστήμιο ανέφεραν στους New York Times ότι το ίδρυμα εξετάζει το ενδεχόμενο νομικής προσφυγής κατά της απόφασης, επικαλούμενο συνταγματικά κατοχυρωμένα δικαιώματα.

Η απόφαση της κυβέρνησης έχει προκαλέσει ανησυχία και σε άλλα κορυφαία πανεπιστήμια των ΗΠΑ, καθώς θεωρείται προάγγελος πιο αυστηρών ελέγχων και ενδεχομένως ευρύτερων περικοπών. Ορισμένα ιδρύματα εξέφρασαν αλληλεγγύη προς το Χάρβαρντ, ενώ ενώσεις πανεπιστημιακών καθηγητών κατήγγειλαν την «εργαλειοποίηση της εκπαίδευσης» και προειδοποίησαν ότι τέτοιες ενέργειες θα έχουν αρνητικές συνέπειες στη διεθνή φήμη και την ανταγωνιστικότητα των αμερικανικών πανεπιστημίων. Από την πλευρά της, η κυβέρνηση Τραμπ υπερασπίζεται την πολιτική της, υποστηρίζοντας ότι πρόκειται για «απαραίτητη παρέμβαση» σε ένα περιβάλλον όπου, κατά την άποψή της, «πολλά πανεπιστήμια έχουν ξεχάσει ποιον πραγματικά υπηρετούν: τον αμερικανικό λαό».

Το ζήτημα θέτει ένα κρίσιμο ερώτημα για το μέλλον της ανώτατης εκπαίδευσης στις ΗΠΑ: Μπορούν τα πανεπιστήμια να διατηρήσουν την ανεξαρτησία τους απέναντι σε μια κυβέρνηση που επιχειρεί να αναδιαμορφώσει το τοπίο βάσει ιδεολογικών και γεωπολιτικών κριτηρίων;

Tην περασμένη εβδομάδα, μία ομάδα καθηγητών του Χάρβαρντ κατέθεσε αγωγή σε μία προσπάθεια να εμποδίσει την διακοπή της χρηματοδότησης. Ο Νίκολας Μπόουι, καθηγητής νομικής και γραμματέας-ταμίας του παραρτήματος του Χάρβαρντ της Αμερικανικής Ένωσης Καθηγητών Πανεπιστημίου δήλωσε για την στάση του προέδρου του ιδρύματος: «Είμαι ευγνώμων για το θάρρος και την ηγεσία του προέδρου Γκάρμπερ. Η απάντησή του αναγνωρίζει ότι δεν νοείται διαπραγμάτευση με εκβιασμό».

Στο φως των τελευταίων εξελίξεων ο Τεντ Μίτσελ, πρόεδρος του Αμερικανικού Συμβουλίου Εκπαίδευσης που εκπροσωπεί πολλά κολέγια και πανεπιστήμια στην Ουάσιγκτον, δήλωσε ότι η προσέγγιση του Χάρβαρντ θα μπορούσε να ενθαρρύνει και άλλος επικεφαλής πανεπιστημίων να «ανασαίνουν με ανακούφιση».

Τον προηγούμενο μήνα, ο Λευκός Οίκος σημείωσε μία «νίκη» με τη «συνθηκολόγηση» του Κολούμπια που δέχτηκε την αυστηροποίηση των πειθαρχικών πολιτικών και την εγκατάσταση εποπτείας στο τμήμα σπουδών Μέσης Ανατολής, Νότιας Ασίας και Αφρικής του πανεπιστημίου. Ωστόσο η απώλεια εμπιστοσύνης και η ανασφάλεια έχουν ήδη προλάβει να αφήσουν το αποτύπωμά τους και, όπως μεταδίδει το CNN, πανεπιστήμια του Καναδά ήδη καταγράφουν μεγαλύτερο αριθμό αιτήσεων από Αμερικανούς σπουδαστές που προτιμούν να φοιτήσουν στο εξωτερικό.