Η χρονιά χωρίς καλοκαίρι. Έτσι είχε μείνει στην ιστορία το 12μηνο που ακολούθησε τη σφοδρότατη έκρηξη του ηφαιστείου Ταμπόρα στην Ινδονησία, η οποία επηρέασε με σαρωτικό τρόπο το κλίμα σε ολόκληρο τον πλανήτη.

Είναι το έτος 1815 και αυτή είναι η ισχυρότερη έκρηξη που έχει καταγραφεί στους ιστορικούς χρόνους. Μία ανυπολόγιστη ποσότητα μικροσκοπικών σωματιδίων ανυψώνονται στην ατμόσφαιρα και για μήνες αντανακλούν το φως του ήλιου πριν αυτό φτάσει στην επιφάνεια, σημαίνοντας την απαρχή ενός παγκόσμιου έτους ψύχους, με κατεστραμμένες καλλιέργειες και λιμούς.

Το ερώτημα δεν είναι αν θα ξανασυμβεί κάτι τέτοιο, αλλά πότε θα ξανασυμβεί, είχε δηλώσει πρόσφατα στο CNN ο Markus Stoffel, καθηγητής κλιματικής στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης. Σύμφωνα με τον ίδιο, γεωλογικά δεδομένα δείχνουν πως η πιθανότητα μιας μαζικής έκρηξης σε αυτόν τον αιώνα είναι 1 προς 6 και, όπως λέει, η ανθρωπότητα είναι τελείως απροετοίμαστη για ένα τέτοιο σενάριο.

Συνολικά, εκτιμάται πως υπάρχουν περισσότερα από 1.000 ενεργά ηφαίστεια σε όλο τον πλανήτη, αλλά μόνο λίγα είναι ικανά να δώσουν μια μαζική έκρηξη. Κάποια από αυτά έχουν ονομαστεί για τον λόγο αυτόν, υπερηφαίστεια. Ένα από τα πιο διάσημα είναι το Yellowstone, στις ΗΠΑ και η μεγαλύτερη έκρηξή του είχε συμβεί πριν από περίπου 2,1 εκατομμύρια χρόνια. Εάν το Yellowstone προκαλούσε σήμερα μία τεράστια έκρηξη θα σάρωνε τις τρεις γειτονικές πολιτείες Γουαϊόμινγκ, Αϊντάχο και Μοντάνα και οι επιπτώσεις στο κλίμα θα ήταν παγκόσμιες.

Πώς επηρεάζουν τα ηφαίστεια το κλίμα;

Οι ηφαιστειακές εκρήξεις μπορούν να επηρεάσουν άμεσα τη θερμοκρασία του πλανήτη. Όταν τα ηφαίστεια εκρήγνυνται, εκτοξεύουν αέρια – κυρίως υδρατμούς, διοξείδιο του άνθρακα και διοξείδιο του θείου – τα οποία σκαρφαλώνουν ψηλά στη στρατόσφαιρα και την τροπόσφαιρα της Γης. Το διοξείδιο του θείου είναι το πιο σημαντικό, καθώς αντιδρά με τους υδρατμούς και δημιουργεί θειικά αερολύματα. Αυτά αυξάνουν την ανάκλαση της ακτινοβολίας από τον ήλιο πίσω στο διάστημα με αποτέλεσμα να ψυχθούν τα κατώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας του πλανήτη, με τεράστιες δυνητικές επιπτώσεις για τη ζωή στην επιφάνεια.

Τα σωματίδια παραμένουν για χρόνια στην ατμόσφαιρα και επηρεάζουν το κλίμα παγκοσμίως. Για παράδειγμα η έκρηξη του ηφαιστείου Πινατούμπο στο νησί Λουζόν στις Φιλιππίνες, το 1991, μείωσε τη θερμοκρασία της Γης κατά 0,5 βαθμούς Κελσίου για αρκετά χρόνια. Μεγάλες εκρήξεις στο παρελθόν έχουν μειώσει τη θερμοκρασία του πλανήτη κατά 1°C έως 1,5°C, όπως η προαναφερθείσα έκρηξη του Ταμπόρα  αλλά και η τεράστια έκρηξη του Σαμάλας, το 1257, στην Ινδονησία η οποία πιθανώς συνέβαλε στην διαβόητη «Μικρή Εποχή των Παγετώνων» που πέρασε η Γη. Οι ηφαιστειακές εκρήξεις μπορούν ακόμα να επηρεάσουν τις βροχοπτώσεις, διαταράσσοντας τους μουσώνες σε περιοχές όπως η Αφρική και η Ασία.

Υπολογίζεται ότι περίπου το 10% του παγκόσμιου πληθυσμού, περίπου 800 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε ακτίνα μόλις 100 χιλιομέτρων από κάποιο ενεργό ηφαίστειο. Μια μαζική έκρηξη θα μπορούσε να εξαφανίσει μια ολόκληρη πόλη – το Campi Flegrei, για παράδειγμα, που καταγράφει ενισχυμένη σεισμική δραστηριότητα, και βρίσκεται δυτικά της ιταλικής πόλης της Νάπολης, όπου ζουν περίπου ένα εκατομμύριο άνθρωποι.

Πέρα από τις τοπικές καταστροφές ωστόσο, οι επιπτώσεις θα μπορούσαν να είναι διενώς «κατακλυσμιαίες». Μια πτώση της θερμοκρασίας κατά 1 βαθμό Κελσίου για παράδειγμα μπορεί να ακούγεται μικρή, αλλά είναι απλά ο μέσος όρος. «Αν εξετάσουμε ορισμένες περιοχές, ο αντίκτυπος θα είναι πολύ μεγαλύτερος», εξηγεί η Μέι Τσιμ, γεωεπιστήμονας στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ.

Το ηφαίστειο Okmok στην Αλάσκα, το οποίο εξερράγη το 43 π.Χ. – τη χρονιά μετά τη δολοφονία του Ιουλίου Καίσαρα – εκτιμάται πως είχε «ψύξει» τμήματα της νότιας Ευρώπης και της βόρειας Αφρικής, που είχαν καταγράψει πτώση εφτά βαθμών Κελσίου στη μέση θερμοκρασία, με ανυπολόγιστες συνέπειες στις καλλιέργειες και τη διατροφική αλυσίδα.

Ένα τέτοιο γεγονός μπορεί να επαναληφθεί πολύ πιο σύντομα από ότι θέλουμε να ελπίζουμε και, σίγουρα, η ανθρωπότητα δεν μπορεί να προβλέψει πότε θα συμβεί, αλλά οπωσδήποτε οφείλει να προετοιμαστεί για τα χειρότερα σενάρια, με ασκήσεις εκκένωσης και διασφάλισης αποθεμάτων τροφής για την επόμενη χρονιά χωρίς καλοκαίρι.