Ήταν στο κλείσιμο του 2024 – μιας χρονιάς που πιθανόν να «γράψει» μελλοντικά ως χρονιά-αρμός για το πώς οι εξουσίες ήρθαν να επαναδιεκδικήσουν την μοίρα των ανθρώπων από κάθε πλευρά: δυο συγκλονιστικοί, ξεθεμελιωτικοί της ανθρωπιάς πόλεμοι σε Ουκρανία και Γάζα κατέληξαν κοινοτοπία^. εξελέγη ο Τραμπ/The Donald αλλά και ανεδείχθη ο Ίλον Μασκ του «Χ»/Twitter, ήδη διεκδικητής και του TikTok^. έπαιξε στα ζάρια την Γαλλία ο Μακρόν, ζυγιάστηκε στα δεξιότερα η ΕΕ, λατρεύτηκε η μεταμουσολινική Μελόνι και κατέρρευσε η συναίνεση στην Γερμανία παράλληλα με υποχώρηση της οικονομίας^. κάλπασε μέσα σε ασάφεια αυριανής πορείας η ΑΙ σε όλο και περισσότερες χρήσεις^. προσκυνήθηκε τοτεμικά το Bitcoin (όπου 2% ανωνύμων λογαριασμών είχαν τον έλεγχο του 50%της διαθέσιμης προσφοράς) ^. αυτοανατινάχθηκε στην Ελλάδα, εδώ στην νοτιοανατολική άκρια της «Ευρώπης», η πολιτική παρουσία της (όποιας) Αριστεράς και υμνήθηκε η Σωστή Πλευρά της Ιστορίας – που ένα παράξενο θεατρικό διεκδίκησε την προσοχή με έναν φανταστικό διάλογο. Ο οποίος ανατρέχει στις αρχές του 17^ου αιώνα για να αξιοποιήσει ένα ιστορικοφανές επεισόδιο – την συνάντηση του Πάπα Ουρβανού Η΄με τον μεγάλο Γαλιλαίο , της Εκκλησίας με την Επιστήμη, των εξουσιών με την διερώτηση – σε μια ιστορική φάση όπου το φως/τα φώτα διεκδικούσαν το προνόμιο να διαπεράσουν το εμπεδωμένο σκοτάδι των βεβαιοτήτων.

Την πρωτοβουλία αυτή  του «Ο Πάπας του Γαλιλαίου» πήρε ο Κώστας Γαβρόγλου, καθηγητής Φυσικής στο ΕΜΠ και Ιστορίας των Επιστημών στο ΜΙΘΕ/ΕΚΠΑ, υπουργός Παιδείας στην δεύτερη Κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ (και πετυχημένα ταυτισμένος από το αντι-ΣΥΡΙΖΑ μέτωπο με την εναντίωση στην έννοια της αριστείας, ενώ εκείνο που επιχειρούσε ήταν αντιπαράθεση με τις ανισότητες και τους αποκλεισμούς …), ο οποίος θέλησε να χρησιμοποιήσει την θεατρική φόρμα για να διδάξει – σωστότερα: να ταρακουνήσει – σε ένα «τι θα μπορούσε να έχει συμβεί», ένα «als ob», μιαν ενδεχομενικότητα (για να το πούμε πιο επίσημα) στην συνάντηση της απολυτότητας της θρησκευτικής πίστης με την διερευνητική διάθεση της επιστήμης. Ήταν ο 17^ος αιώνας και μέχρις ο 19^ος μια εποχή διεκδίκησης του λόγου, μια εποχή ευρύτερης μετακίνησης των πρωτείων του λόγου σε πολλά επίπεδα^. συνάμα και μια εποχή άρσης απαγορεύσεων, διεύρυνσης – αργής, βήμα-βήμα, βασανιστικής, με οπισθοχωρήσεις – του δικαιώματος συμμετοχής στην αναζήτηση της αλήθειας. Ακριβέστερα: των αληθειών.

Η συνάντηση του Γαλιλαίου με τον Καρδινάλιο Μαφέο Βιτσέντσο Μπαρμπερίνι, γόνο μεγάλης Φλωρεντίνικης οικογένειας και μαθητή των Ιησουϊτών, που ως Πάπας Ουρβανός Η’ επεξέτεινε την Παπική επικράτεια με πολέμους εναντίον των Αψβούργων (αλλ’ εξέθρεψε τον νεποτισμό και υπερδανείστηκε βυθίζοντας την Αγία Έδρα σε  ύφεση…) ιστορείται. Ομοίως και οι πολύωρες συζητήσεις του Πάπα με τον φυσικό, αστρονόμο και φιλόσοφο Γαλιλαίο ντε Βινστέντσο Μποναγιούτι ντε Γαλιλέι, κομβική φιγούρα της επιστημονικής επανάστασης/της πειραματικής μεθόδου. Γνωστή και η έκβαση της αμφισβήτησης από πλευράς Γαλιλαίου της απαγόρευσης, δια του Index Librorum Prohibitorum, να υποστηρίξει και διδάξει την ηλιοκεντρική αστρονομική θεωρία. Τα επεισόδια αυτής της υπόθεσης, που κατέληξαν στην δίκη του Γαλιλαίου ενώπιον της Ιεράς Εξέτασης, καθώς όχι και στην εξόντωσή του όπως θα μπορούσε να φαντασθεί κανείς, αλλά και το περιεχόμενο των πολύωρων συζητήσεων του Πάπα Ουρβανού με τον Γαλιλαίο – συζητήσεων που ο ίδιος ο Πάπας δείχνεται και θεατρικά να προωθεί, αν όχι να κεντρίζει – φωτίζουν μιαν ιστορική εποχή σε μετάβαση. Κι αυτό, δηλαδή οι ωδίνες της μετάβασης και η διαχείριση της αμφιβολίας από ένα σύστημα κλειστής γνώσης όπως η Καθολική Εκκλησία, η – θα μας επιτραπεί η διατύπωση – φιλοξενία της αναζήτησης από το σύστημα της αναδυόμενης τότε επιστήμης, είναι κάτι που ο Γαβρόγλου έκανε στον «Πάπα του Γαλιλαίου» να συνηχεί παράξενα με την σημερινή πραγματικότητα. Η οποία βγαίνει από μια εποχή πρόσφατων βεβαιοτήτων και εφησυχασμού για να προχωρήσει, λίγο σαν να παίζει τυφλόμυγα – παλιν ας μας επιτραπεί η διατύπωση – σε δρόμους όπου είναι φανερό ότι βρίσκεται το άγνωστο^. το συναρπαστικό^. εκείνο  που σε περιμένει να το ανακαλύψεις, αν όμως είσαι έστω και κατ’ ελάχιστον ανοιχτός στην αναζήτηση.

Η επιλογή της θεατρικής φόρμας από τον Κ. Γαβρόγλου επιτρέπει στον Γαλιλαίο να άρει το interdictum και να παρουσιάσει έναν Πάπα που – θυμίζουμε – ταυτίζεται με την εξουσία, αλλά και με το αλάθητο στο λαϊκό φαντασιακό, να διαβλέπει ότι η Γη κινείται. Δηλαδή να βρίσκεται, αυτός ο ίδιος, στο όριο της αίρεσης. Αλλά και ο Γαλιλαίος, δεν είναι βέβαιος για την εγκυρότητα της ίδιας του της απόδειξης. Ταυτόχρονα και οι δυο – Πάπας και Γαλιλαίος – συνειδητοποιούν ότι μιλούν για κάτι το μεγαλύτερο από το τυπικό αντικείμενο της συζήτησής τους. Με άλλα λόγια η παράσταση (και εδώ το θεατρικό αναλόγιο ως φόρμα είχε το ενδιαφέρον του) επιτρέπει να αναδεικνύεται η σχετικοποίηση των ρόλων. Άλλωστε και ο Γαλιλαίος περίπου καλείται να βοηθήσει, ώστε οι αντιλήψεις στην τότε ζωηρή επιστημονική κοινότητα να μην βρεθούν σε άκρα αντιπαράθεση με την Εκκλησία: όθεν και η πρόταση να υπάρξει μια τριμερής συζήτηση μεταξύ φιλοσόφου (που να προβάλλει τις απόψεις της Εκκλησίας: η φιλοσοφία ως θεραπαινίς), αστρονόμος (που θα κηρύσσει την νέα αλήθεια της απόδειξης σχετικά με την κίνηση της Γης) και λόγιου ο οποίος θα ωθήσει σε συμβιβασμό εντός ορίων. Με τον Γαλιλαίο εδώ να εξεγείρεται θεωρώντας ότι ο τελευταίος αυτός ρόλος που του επιφυλάσσεται αντιβαίνει στις βαθύτερες πεποιθήσεις του.

Μπορεί στην πραγματικότητα ο Γαλιλαίος όχι απλώς να μην ανταποκρίθηκε στην πρόταση-διαφυγή που του δινόταν, μπορεί το βιβλίο με το οποίο τελικά έμεινε στην ιστορία να άργησε να εκδοθεί αλλά σ’ αυτό να πήρε τελικά σαφή/επιστημονική θέση παραβλέποντας τις προτροπές για συναίνεση. Όμως… οι συζητήσεις Γαλιλαίου-Πάπα κατά Γαβρόγλου δεν παύουν να δείχνουν τι; Κατά την γνώμη μας ότι όταν πλέον η έννοια της αμφιβολίας και της αναζήτησης έρχεται (τότε) κεντρικά στην δημόσια σκηνή, όταν και οι ίδιες οι εξουσίες έδειξαν να «χρειάζονται» την συνομιλία μαζί τους – με την αμφιβολία, με την αναζήτηση, με την απόδειξη – τότε κάτι το βαθύ έχει σημαδέψει τα πράγματα. Σφραγίζοντας και τους πιο απόλυτους φορείς της εξουσίας. Θαρρούμε ότι κάτι τέτοιο πήγε κυρίως να αποτυπώσει ο Κώστας Γαβρόγλου.

Λόγος για τον οποίο, άλλωστε, διερωτηθήκαμε εισαγωγικά αν θα μπορούσε σήμερα-σήμερα ο Πάπας να συναντηθεί σε τέτοιο κλίμα με τον Γαλιλαίο! Ή αν οι σημερινές απολυτότητες του σωστού έχουν καταλήξει σε κάτι διαβρωτικότερο ακόμη κι από το αλάθητο (το οποίο, άλλωστε, ανακηρύχθηκε τον 19^ο αιώνα, όσο κι αν στοιχεία του απαντούν ήδη στον 14^ο). Μήπως δηλαδή η οπισθοχώρηση από την Καντιανή προσδοκία στην Χομπσιανή περιγραφή – γιατί αυτό ζούμε στις μέρες μας – μας πάει πιο πίσω κι από τον Πάπα του Γαλιλαίου.