Ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της METRO-My market, μέλος ΔΣ του ΣΕΒ, και πρόεδρος της Ένωσης Σούπερ Μάρκετ Ελλάδας (ΕΣΕ), Αριστοτέλης Παντελιάδης, είναι ένας άνθρωπος γεννημένος σε περιβάλλον καινοτόμου επιχειρηματικότητας, ο οποίος επέλεξε να ανελιχθεί εντός της ίδιας του της επιχείρησης ξεκινώντας από τα κάτω. Υλοποιώντας επιχειρηματικές τομές, όχι  μόνο για την επιχείρησή του αλλά και για ολόκληρο τον κλάδο, όπως η εξαγορά της Βερόπουλος πριν από εννέα χρόνια, ο Έλληνας επιχειρηματίας στηρίζει όχι μόνο τα ελληνικά προϊόντα, αλλά και μια επιχειρηματική κουλτούρα που θέτει τον εργαζόμενο στο
κέντρο λήψης αποφάσεων μιας επιχείρησης. Η ΟΕ συνομίλησε μαζί του για το ελληνικό λιανεμπόριο, τις διεθνείς προκλήσεις από τις οποίες δοκιμάζεται, αλλά και τις ευκαιρίες και τα στρατηγικά πλεονεκτήματα του «Produced In Greece».

Το λιανεμπόριο στην Ελλάδα

Πανδημία, πληθωρισμός, φυσικές καταστροφές: τα τελευταία χρόνια οι εθνικές οικονομίες, ιδιαιτέρως η ελληνική, δοκιμάζονται από απανωτές σοβαρότατες προκλήσεις. Πώς καταγράφεται η επίδρασή τους στον κλάδο του λιανεμπορίου τροφίμων στην Ελλάδα;

Έχετε δίκιο. Κάθε τόσο κάτι καινούριο διαταράσσει την ομαλότητα της αγοράς, με προσωρινές ή μόνιμες αρνητικές επιπτώσεις στο κόστος των προϊόντων, και κατ’ επέκταση στις τιμές πώλησής τους. Ιδιαίτερα όταν η πρώτη ύλη δεν παράγεται στην Ελλάδα, και δυστυχώς αυτό είναι μια πολύ συχνή περίπτωση, δεν υπάρχει κανείς κερδισμένος στη χώρα μας από αυτή την εξέλιξη: ο παραγωγός ή ο εισαγωγέας, όπως και το σούπερ μάρκετ, είναι αναγκασμένος να απορροφά ένα μέρος της αύξησης, με σημαντικές επιπτώσεις στην κερδοφορία του. Ο καταναλωτής ενοχλείται, και σε αρκετές περιπτώσεις δυσκολεύεται να πληρώσει περισσότερο, με αποτέλεσμα να μειώνεται η κατανάλωση. 

Η αύξηση των τιμών όμως, που με τη βοήθεια των ΜΜΕ παίρνει ακόμα πιο δραματικές διαστάσεις, προκαλεί γενικότερη δυσαρέσκεια, εκλαμβάνεται συχνά ως κυβερνητική αποτυχία και ως ευκαιρία αντιπολιτευτικής δράσης. Αυτό με τη σειρά του έχει ως συνέπεια τη συνεχή λήψη παρεμβατικών μέτρων από την πλευρά της κυβέρνησης, τα οποία εμποδίζουν τελικά την ομαλή λειτουργία του ανταγωνισμού και επιδεινώνουν το πρόβλημα. Ένας πραγματικός φαύλος κύκλος.

Πώς ο κλάδος μετασχηματίζει τις προκλήσεις σε ευκαιρίες; 

Το λιανεμπόριο τροφίμων στην Ελλάδα είναι ένας εξαιρετικά δυναμικός και ανταγωνιστικός κλάδος. Μπορώ να σας απαριθμήσω τουλάχιστον πέντε μεγάλες και δεκάδες μικρότερες αλυσίδες που ευημερούσαν πριν από 10-20 χρόνια και δεν υπάρχουν πλέον στην αγορά. Πραγματοποιούμε κάθε χρόνο επενδύσεις τουλάχιστον 300 εκ. ευρώ. Και −αυτό είναι ίσως το πιο σημαντικό από όλα−, όποιος έχει την ευκαιρία να συγκρίνει καταστήματα των μεγάλων ευρωπαϊκών αγορών με δικά μας, μπορεί να αντιληφθεί τη διαφορά επιπέδου.

Έχουμε εξελιχθεί πολύ, επενδύουμε συνεχώς σε νέες τεχνολογίες, διασφαλίζουμε την ποιότητα των προϊόντων που πουλάμε και αναβαθμίζουμε το περιβάλλον του καταστήματος ενισχύοντας την εμπειρία των πελατών μας. Εκπαιδεύουμε συνεχώς τους δεκάδες χιλιάδες εργαζόμενούς μας, ενώ παράλληλα αυξάνουμε τις αποδοχές τους με γρήγορο ρυθμό. Θεωρώ ότι όσο αφήνεται να λειτουργήσει ελεύθερα ο ανταγωνισμός, τόσο θα ωφελείται ο καταναλωτής, αλλά και η ελληνική παραγωγή. Αντέξαμε στις πολλαπλές κρίσεις που περάσαμε τα τελευταία χρόνια και προσαρμοστήκαμε. Γίναμε πιο ανθεκτικοί και εξελιχθήκαμε. Οι ελληνικές επιχειρήσεις του κλάδου τροφίμων σήμερα είναι πολύ καλύτερες από ό,τι στο παρελθόν.

Ακρίβεια, πληθωρισμός και ελεύθερη αγορά 

Το λιανικό εμπόριο, και δη οι μεγάλες αλυσίδες, εγκαλούνται από πολλούς ως υπεύθυνες για τη βιωμένη ακρίβεια – ό,τι κι αν λένε τα στοιχεία για τον πληθωρισμό. Τι ποσοστό της ευθύνης αποδέχεται ο κλάδος; 

Στο σούπερ μάρκετ ο καταναλωτής αγοράζει το προϊόν και διαπιστώνει το κόστος του. Όταν οι τιμές είναι ακριβές, αποδίδει την ευθύνη στο κατάστημα. Είναι μια απλοϊκή προσέγγιση, αλλά αν δεν ενημερώσουμε τους πολίτες για τις πραγματικές αιτίες του προβλήματος, θα είναι πάντα η πρώτη σκέψη που θα τους έρχεται στον νου. Αυτό δεν δικαιολογεί όμως όσους θα όφειλαν να αναζητούν την αλήθεια, πολιτικούς, δημοσιογράφους και αναλυτές. Θα χρειάζονταν πολλές σελίδες για να εξηγήσουμε πλήρως την αλυσίδα των γεγονότων που αύξησαν το κόστος ζωής τα τελευταία χρόνια, αλλά πιστεύω ότι αρκεί μια ερώτηση για να αντιληφθούμε το μέρος της ευθύνης που αναλογεί στον κλάδο μας: όταν για κάθε 1 € που πληρώνει ο πελάτης μας στο ταμείο, μόνο τα 1,5 λεπτά είναι το κέρδος μας, είναι δυνατό να θεωρούμαστε υπεύθυνοι για τη διαμόρφωση των τιμών; Και αυτό αποτελεί ένα μέσο όρο, γιατί υπάρχουν αλυσίδες που βγάζουν ζημιές. Αν πιέσουμε και άλλο τα περιθώρια, κάτι που συμβαίνει καθώς το κόστος λειτουργίας ανεβαίνει συνέχεια, και επαναληφθούν φαινόμενα πτωχεύσεων, ποιος θα βγει άραγε κερδισμένος;

Τα κατά καιρούς μέτρα υπουργών (πχ. καλάθια) για την αντιμετώπιση του προβλήματος θεωρείτε ότι έχουν αποδώσει;

Τα μέτρα αποφασίστηκαν πριν από χρόνια για να αντιμετωπίσουν τις έκτακτες συνθήκες που επικρατούσαν τότε (covid, επιπτώσεις εισβολής στην Ουκρανία) και είχαν προσωρινό χαρακτήρα. Με την έννοια αυτή είχε νόημα και δικαιολογούνταν η παρέμβαση της Πολιτείας και η καταστρατήγηση της ελεύθερης αγοράς. Θεωρώ ότι καθένας μας μπορεί όμως να κρίνει αν υφίστανται πλέον οι συνθήκες που οδήγησαν στη λήψη των μέτρων και αν αυτά επιφέρουν κάποιο θετικό αποτέλεσμα για τον καταναλωτή. 

Πέρα από τα όποια οικονομικά επιχειρήματα και την απαρίθμηση των αρνητικών επιπτώσεων στην επιχειρηματικότητα, πρόκειται καταρχάς για ένα ζήτημα πολιτικής φιλοσοφίας: Ποιο σύστημα θεωρούμε ότι δημιουργεί περισσότερο πλούτο για την κοινωνία, αυτό της ελεύθερης αγοράς ή αυτό του κεντρικού προγραμματισμού; Ο καθένας μπορεί να έχει τις απόψεις του φυσικά, η οικονομική ιστορία του 20ού αιώνα όμως μας οδηγεί σε αρκετά σαφή συμπεράσματα.

Μετασχηματισμοί στην παγκόσμια και την ελληνική οικονομία

Πώς βλέπει ένας άνθρωπος της αγοράς τις τεράστιες αλλαγές που λαμβάνουν χώρα πλέον στον κόσμο μας και την παγκόσμια οικονομία; Σας ανησυχεί το κλίμα ανασφάλειας και αβεβαιότητας που φαίνεται να διαμορφώνεται διεθνώς, με τις απειλές εμπορικού πολέμου; 

Φυσικά και ανησυχώ. Χειρότερα από αυτό, δεν είμαι καθόλου αισιόδοξος για τις επερχόμενες εξελίξεις. Παρακολουθούμε ένα κλασικό lose-lose game, αλλά δυστυχώς αυτό δεν φαίνεται να είναι αντιληπτό από όλα τα μέρη. Μόνη θετική παρενέργεια η προσπάθεια αφύπνισης της Ευρώπης. Είναι βέβαιο ότι η Ένωσή μας θα προσπαθήσει να ανακτήσει τη χαμένη της δυναμική και να σταθεί αυτοδύναμη στον παγκόσμιο ανταγωνισμό ισχύος. Δεν είναι όμως βέβαιο ότι θα τα καταφέρει.

Πώς βλέπετε την πορεία της ελληνικής οικονομίας και των μεταρρυθμίσεων; Είστε από αυτούς που ανησυχούν για τη μετά το 2027 περίοδο ή από εκείνους που αισιοδοξούν;

Ας πούμε ότι αναζητώ κάποιον από τη δεύτερη ομάδα που αναφέρετε για να μου προσφέρει λίγη από τη σοφία του. Μάταια ως τώρα, δυστυχώς. Δεν αξιοποιήσαμε τα μαθήματα μιας δεκάχρονης κρίσης. Το κράτος πήρε τεράστια κονδύλια από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας χωρίς κανένα στρατηγικό σχέδιο. Οι νοοτροπίες δεν άλλαξαν, η γραφειοκρατία επί της ουσίας ελάχιστα καταπολεμήθηκε, το μαχαίρι δεν μπήκε στο κόκαλο. Και επειδή όλοι μας, και πρώτος εγώ ο ίδιος, εύκολα κατηγορούμε την κυβέρνηση που είχε τη δύναμη αλλά όχι την τόλμη, προτείνω να αναρωτηθούμε: τις θέλουμε αλήθεια τις μεταρρυθμίσεις; Αυτές που αφορούν και θίγουν ή έστω ξεβολεύουν εμάς, όχι τους άλλους;

Ποια θα λέγατε ότι είναι η συνεισφορά του κλάδου του λιανεμπορίου τροφίμων στην ελληνική οικονομία και κοινωνία;

Η Ελλάδα έχει ένα εξαιρετικό brand name, την επισκέπτονται δεκάδες εκατομμύρια ξένοι κάθε χρόνο. Δύσκολα θα βρείτε Ευρωπαίο που δεν θέλει να έρθει τουλάχιστον μια φορά στη ζωή του στη χώρα μας. Και όταν έρχονται εδώ, περνάνε καλά. Την απόλαυσή τους τη συνδέουν πρώτιστα με γευστικές εμπειρίες, με ελληνικά κρασιά, με παραδοσιακά εδέσματα, με τα τυριά μας, τα γιαούρτια μας, το ούζο, τη μαγειρική μας και τα συστατικά της.

Όταν μιλάμε για τη δυνητική συνεισφορά της ελληνικής παραγωγής τροφίμων, πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας μια αγορά πολύ μεγαλύτερη από την ελληνική. Τα τρόφιμά μας πρέπει να είναι οι περήφανοι πρεσβευτές μας.

Όσο για τον κλάδο των σούπερ μάρκετ, αυτός απευθύνεται κατά κύριο λόγο στους ομοεθνείς μας – αν και το Airbnb φέρνει πλέον πολλούς τουρίστες στα καταστήματά μας και επηρεάζει αντίστοιχα και την ποικιλία των προϊόντων που διαθέτουμε. Συχνά παραγνωρίζουμε την κοινωνική συνεισφορά του σούπερ μάρκετ, αλλά πρέπει να αναρωτηθούμε με ποιο άλλο τρόπο θα μπορούσαν δέκα ή είκοσι χιλιάδες διαφορετικά προϊόντα να βρίσκονται συνεχώς στη διάθεση κάθε καταναλωτή, σε χιλιάδες σημεία σε όλη την Ελλάδα, με τόσο υψηλά στάνταρ υγιεινής. Είμαστε με διαφορά το πιο αποτελεσματικό σύστημα σύνδεσης της παραγωγής με την κατανάλωση, και αυτό είναι το μεγάλο όφελος της κοινωνίας. 

Για να κάνω εύκολα αντιληπτό αυτό που εννοώ, επιτρέψτε μου να σας ζητήσω να φανταστείτε τι θα γινόταν σε μια κρίση, όπως η πρόσφατη της Σαντορίνης, αν έκλειναν όλα τα σούπερ μάρκετ. Θεωρούμε λογικό να κλείσουν τα εστιατόρια, αυτονόητο να κλείσουν τα ξενοδοχεία, θέμα ασφάλειας να κλείσουν τα σχολεία, αδιανόητο και αντικοινωνικό όμως να κλείσουν τα σούπερ μάρκετ. Και έτσι είναι. Έχουμε υποχρέωση απέναντι στην κοινωνία να είμαστε εκεί είτε είναι covid είτε Daniel είτε χιόνια και αποκλεισμοί.

4η Βιομηχανική Επανάσταση, αυτάρκεια τροφίμων και ελληνικό επιχειρείν

Πώς πιστεύετε ότι θα επηρεάσει τις μεγάλες αλυσίδες τροφίμων η μετάβαση στην Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση; Ποιοι μετασχηματισμοί αναμένετε ότι θα είναι ευεργετικοί και ποιοι ενδέχεται να δοκιμάσουν τομείς και δραστηριότητες στον κλάδο;

Δεν υπάρχουν και πολλοί τομείς της επιχειρηματικής (και όχι μόνο) ζωής που δεν θα επηρεαστούν από την ΑΙ. Το λιανικό εμπόριο τροφίμων, με την πληθώρα των δεδομένων που έχει, αποτελεί πρόσφορο πεδίο αξιοποίησής της. To εξατομικευμένο μάρκετινγκ, η γρήγορη και αποτελεσματική ανάλυση των δεδομένων και η υποβοήθηση στη λήψη αποφάσεων, η ανάλυση της αγοραστικής συμπεριφοράς και της κίνησης των πελατών μέσα στο κατάστημα και μπροστά στο ράφι, η εύκολη πρόσβαση σε τράπεζες πληροφοριών που αφορούν χαρακτηριστικά και χρήσεις προϊόντων ή εσωτερικές διαδικασίες της εταιρείας, και ο προσδιορισμός των σωστών ποσοτήτων ανατροφοδοσίας του καταστήματος μέσω καλύτερης πρόβλεψης της ζήτησης είναι μερικά από τα πεδία στα οποία η AI έχει ήδη χτυπήσει την πόρτα μας.

Προφανώς κάποιες εργασίες που τώρα απασχολούν ανθρώπους θα γίνονται από «σκεπτόμενες» μηχανές, σε κάποιες μάλιστα περιπτώσεις θα δούμε και ρομπότ με ΑΙ να κάνουν εργασίες στο κατάστημα ή σε αποθηκευτικούς χώρους. Θεωρώ όμως ότι, τουλάχιστον στα επόμενα χρόνια, οι εργαζόμενοι που θα υποκατασταθούν από μηχανές θα εργαστούν σε άλλες, πιο δημιουργικές και απαιτητικές δουλειές στον κλάδο μας. 

Είναι πάντως αλήθεια ότι οι επενδύσεις που γίνονται στην τεχνολογία, είτε αφορούν ΑΙ είτε απλές μηχανές που κάνουν δουλειές χωρίς να χρειάζονται ανθρώπινη παρουσία (π.χ. αυτόματα ταμεία, ηλεκτρονικά καρτελάκια ραφιών) θα έχουν αρνητική επίδραση στον συνολικό αριθμό εργαζομένων που απασχολείται στο λιανεμπόριο τροφίμων. Καθώς όμως παρατηρείται σήμερα σε όλο το δυτικό κόσμο μεγάλη έλλειψη εργαζομένων στον κλάδο, θεωρώ ότι με τις αλλαγές αυτές οδεύουμε προς μια ισορροπία.

Πώς μπορούν οι μεγάλες αλυσίδες λιανεμπορίου να συνεισφέρουν στην ενίσχυση της αυτάρκειας τροφίμων για την Ελλάδα; Η διεύρυνση και εμβάθυνση της συνεργασίας με Έλληνες παραγωγούς μπορεί να αποτελέσει μια εφικτή στρατηγική;

Το σούπερ μάρκετ είναι το σημείο επαφής του καταναλωτή με το προϊόν. Θεωρώ υποχρέωσή μας να στηρίξουμε την ελληνική παραγωγή, να προσφέρουμε στα προϊόντα της χώρο στα καταστήματά μας, και να της δώσουμε κάθε ευκαιρία να μπει στα σπίτια όλων μας. 

Για να αντιληφθείτε τα μεγέθη, θα σας αναφέρω το παράδειγμα της METRO-My market: Στα ράφια μας υπάρχουν αυτή τη στιγμή 10.084 κωδικοί προϊόντων που παράγονται στην Ελλάδα από 1.158 προμηθευτές. Από αυτούς τους κωδικούς, οι 1.974 έχουν εντελώς τοπικό χαρακτήρα, και αρκετές φορές έχουν μαζί μας την ευκαιρία να ταξιδέψουν σε όλη την Ελλάδα.

Ωστόσο το σούπερ μάρκετ είναι και το σημείο της αλήθειας: εμείς δεν κατευθύνουμε τη ζήτηση, απλώς παρέχουμε ευκαιρίες. Αν το προϊόν δεν πείθει τον καταναλωτή, θα αποτύχει. Και προφανώς θα αποσυρθεί από τα ράφια, για να δώσει την ευκαιρία σε κάποιο άλλο.

Αν δούμε πάντως το ζήτημα που θέτετε γενικότερα, θα έλεγα ότι η αυτάρκεια τροφίμων χρειάζεται πολύ περισσότερα πράγματα από τη βοήθεια των αλυσίδων σούπερ μάρκετ. Πρέπει να επενδύσουμε στην ελληνική παραγωγή, να την εκσυγχρονίσουμε και να την προσαρμόσουμε στις νέες καταναλωτικές και κλιματολογικές συνθήκες. Το κλίμα αλλάζει, αλλά ας μην αγνοούμε ότι ζώα και φυτά ευημερούν και στις πιο αντίξοες συνθήκες σε όλα τα σημεία του πλανήτη. Αρκεί να επιλέξουμε τις κατάλληλες καλλιέργειες με βάση τα νέα δεδομένα.

Η περαιτέρω «συγκέντρωση» των εταιρειών του κλάδου αποτελεί μονόδρομο προς την ανθεκτικότητα; Δύναται η ελληνική επιχειρηματικότητα να κινηθεί από τις οικονομίες κλίμακος στον σχηματισμό μεγάλων εταιριών και ομίλων; 

Μια εθνική οικονομία είναι τόσο μεγάλη, όσο και οι επιχειρήσεις της. Η μεγάλη επιχείρηση έχει διαδικασίες που διασφαλίζουν την εργασιακή, περιβαλλοντική, υγειονομική, φορολογική και πολεοδομική νομιμότητα. Δημιουργεί ένα περιβάλλον, μέσα στο οποίο τα στελέχη της εκπαιδεύονται και αναπτύσσονται. Έχει τους πόρους να επενδύει στις υποδομές της και στη δημιουργία εξαγωγικών δικτύων. Είναι περισσότερο ανθεκτική στις δύσκολες εποχές. Ναι, θεωρώ πως η Ελλάδα έχει να ωφεληθεί αν σταματήσει να θεωρεί τις μεγάλες επιχειρήσεις εχθρό της κοινωνίας.

Σε ό,τι αφορά τα σούπερ μάρκετ, η συγκέντρωση της αγοράς είναι ακόμα μικρή σε σύγκριση με τα ευρωπαϊκά δεδομένα. Είναι αναπόφευκτο να αυξηθεί και αυτό θα αυξήσει με τη σειρά του τον ανταγωνισμό και τις οικονομίες κλίμακας, και τελικά θα αποβεί προς όφελος του καταναλωτή. Και για να διασκεδάσω πιθανούς φόβους, απέχουμε πάρα πολύ από τη δημιουργία ολιγοπωλιακών ή μονοπωλιακών συνθηκών στην αγορά. 

Το μέλλον της παγκόσμιας αγοράς τροφίμων

Από την αρχή της σταδιοδρομίας σας επιλέξατε να ανέλθετε σε διοικητικές θέσεις, έχοντας διανύσει όλη τη διαδρομή εντός της εταιρείας. Τι θα είχατε να καταθέσετε ως γνώση από αυτή την εμπειρία σε νέους επιχειρηματίες που τώρα ξεκινούν τη σταδιοδρομία τους; 

Λέω συχνά ότι, αν μπορούσα να γυρίσω τον χρόνο πίσω, θα άλλαζα δυο πράγματα στον εργασιακό μου βίο: θα έμενα περισσότερο καιρό στο δίκτυο καταστημάτων, την πρώτη γραμμή της δικής μας δουλειάς, και θα εργαζόμουν και λίγα χρόνια σε μεγάλες εταιρείες εκτός της METRO. Ιδανικά μάλιστα σε έναν μεγάλο και καλά οργανωμένο ανταγωνιστή μας. Όχι για να κλέψω τα μεγάλα μυστικά, αλλά για να μάθω άλλους τρόπους δουλειάς και ίσως να δω διαφορετικές νοοτροπίες.

Η συμβουλή που δίνω στους νέους δεν είναι της μόδας. Επειδή οι Μπιλ Γκέιτς του κόσμου αυτού είναι λίγοι, και εμείς οι λιγότερο ευφυείς υπόλοιποι θα πετύχουμε κυρίως με την προσπάθεια, τον κόπο, την πολλή δουλειά (όχι ότι και ο Γκέιτς δεν τα χρειάστηκε αυτά), είναι απαραίτητη λίγη υπομονή. Να ξεκινήσουν από χαμηλά, να δουν πώς λειτουργούν οι μεγάλοι οργανισμοί, να αντιληφθούν τις δομές, τις διαδικασίες και την κουλτούρα τους, να διαπιστώσουν τι θέλουν να μιμηθούν και τι θέλουν να αποφύγουν, και μετά να κάνουν το μεγάλο βήμα και να τολμήσουν τη δική τους επιχείρηση. Το πτωχευτικό μητρώο είναι γεμάτο από εταιρείες που είχαν πραγματικά καλές ιδέες. Γιατί μόνο αυτές δεν αρκούν για την επιτυχία. 

Ποιο πιστεύετε ότι θα είναι το μέλλον της αγοράς τροφίμων διεθνώς και ποιος πιστεύετε ότι μπορεί να είναι ο ρόλος της Ελλάδας (και του κλάδου σας) στη διεθνή αγορά τροφίμων του μέλλοντος; 

Μια απλή, παιδική ερώτηση που δέχθηκα κάποτε από την κόρη μου, την οποία πίεζα να φάει το φαγητό που είχε στο πιάτο της, δείχνει όλη την αντίφαση της παγκόσμιας αγοράς τροφίμων. «Μπαμπά, αν εγώ φάω όλο αυτό το φαγητό, θα βοηθήσω σε κάτι τα παιδιά που δεν έχουν να φάνε στην Αφρική;»

Η παραγωγή τροφίμων του πλανήτη είναι επαρκής – αλλά τόσο άνισα κατανεμημένη. Η προσπάθεια της βιομηχανίας τροφίμων στις ευημερούσες δυτικές και ανατολικές κοινωνίες είναι να πείσει τους καταναλωτές να καταναλώσουν περισσότερες, και συνήθως όχι ποιοτικά καλύτερες, θερμίδες. Από την άλλη πλευρά, εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε επαρκές ή υγιεινό φαγητό. Και ενώ φαινόταν ότι το πρόβλημα αυτό έβαινε προς επίλυση, τώρα τα πράγματα σταδιακά χειροτερεύουν.

Ο στόχος της παγκόσμιας αγοράς τροφίμων πρέπει να είναι η καλύτερη κατανομή πιο ποιοτικών τροφών σε ολόκληρο τον πληθυσμό. Καμία από τις μεγάλες προκλήσεις −τρομοκρατία, μετανάστευση, θρησκευτική μισαλλοδοξία, πολιτική πόλωση− δεν θα αντιμετωπίσουμε αν ο κόσμος πεινάει. Και εμείς οι τυχεροί, που έχουμε να φάμε, δεν θα καταφέρουμε να επιμηκύνουμε πολύ το όριο της ηλικίας μας χωρίς πιο σωστή διατροφή. Όλα ξεκινούν από το φαγητό.

Η χώρα μας μπορεί να παράγει περισσότερα τρόφιμα. Η γεωργία και η κτηνοτροφία έχουν συρρικνωθεί, θεωρούμενα ως επαγγέλματα του παρελθόντος. Και όμως, νέοι και σπουδαγμένοι άνθρωποι που τολμούν να ασχοληθούν με αυτά πετυχαίνουν και παράγουν εξαιρετικά προϊόντα που μας κάνουν περήφανους, και βγάζουν και χρήματα. Όπως σας είπα, έχουμε την τύχη το «Produced in Greece» τρόφιμο να φέρνει θετικούς συνειρμούς στους Ευρωπαίους, και όχι μόνο, καταναλωτές. Έχουμε μεγάλες ευκαιρίες και δυνατότητες.