`Chief Investment Officer του Lioness Capital, ενός σημαντικού hedge fund με έδρα τη Νέα Υόρκη, εστίαση στις ανεπτυγμένες και τις μεγάλες αναπτυσσόμενες οικονομίες και ένα ευρύ θεματικό πορτφόλιο, αλλά και συνεργάτις του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ, η Asli Karahan ειδικεύεται στην ανάλυση και διαχείριση κινδύνου, στην επίλυση περίπλοκων επιχειρηματικών ζητημάτων και σε μια σειρά από ζητήματα οικονομικής και ρυθμιστικής πολιτικής. Η Οικονομική Επιθεώρηση μίλησε μαζί της για τις… αρετές των αγορών, τους εμπορικούς πολέμους που βρίσκονται σε εξέλιξη, τη νομισματική πολιτική στις ΗΠΑ και τις προοπτικές της αμερικανικής οικονομίας επί Τραμπ 2.0. 

Αγορές, δασμοί και νομισματική πολιτική 

Ακόμα και τώρα, που οι αρετές των «αγορών» δεν εκθειάζονται ακριβώς ως σταθεροποιητικός παράγοντας για την παγκόσμια οικονομία, πώς κρίνετε την αυξανόμενη αναταραχή μετά τον πρώτο γύρο των δασμών του Τραμπ; Γενικότερα, πιστεύετε ότι η στροφή προς έναν κόσμο όπου εμπορικά μπλοκ χτίζονται γύρω από εμπορικούς περιορισμούς θα απορροφηθεί εύκολα;

Η κύρια λειτουργία των αγορών δεν είναι η σταθεροποίηση, ποτέ δεν ήταν. Οι αγορές είναι για τον προσδιορισμό των τιμών, κάτι που είναι απολύτως κρίσιμο για την αποτελεσματική κατανομή των πόρων σε ολόκληρη την παγκόσμια οικονομία. Οι αγορές μπορεί να μην είναι τέλειες, αλλά μέχρι στιγμής δεν έχουμε βρει μια αποδεκτή εναλλακτική λύση σε αυτή την αναζήτηση του προσδιορισμού των τιμών. Η εναλλακτική λύση, να καθορίζουν οι κυβερνήσεις δηλαδή τις τιμές ή να κατανέμουν πόρους, οδήγησε σε μια ανεξέλεγκτη καταστροφή τις οικονομίες στις οποίες δοκιμάστηκε. Αυτό μοιάζει λίγο με αυτό το ευφυολόγημα για τη δημοκρατία: Μπορεί να μην είναι το τέλειο σύστημα, αλλά σίγουρα είναι καλύτερο από οποιοδήποτε άλλο δοκιμάσαμε μέχρι σήμερα.

Όσον αφορά τον πρώτο γύρο των δασμών του Τραμπ, υπάρχουν τρία ζητήματα: Πρώτον, οι δασμοί είναι ένα αμβλύ εργαλείο πολιτικής, που είναι απίθανο να βοηθήσει στην αντιμετώπιση των πολιτικών αδικιών στις οποίες δικαίως επικεντρώνεται ο Τραμπ. Δεύτερον, έχουν κακό χρονισμό, επιβάλλονται στην αρχή, προτού δηλαδή οι πολιτικές μείωσης των ρυθμιστικών παρεμβάσεων, μείωσης φόρων και περιορισμού των κυβερνητικών δαπανών του Τραμπ έχουν την ευκαιρία να καταγράψουν τον αντίκτυπό τους στην ανάπτυξη. Τρίτον, ο εκρηκτικός, συγκεχυμένος τρόπος με τον οποίο παρουσιάστηκαν μέχρι τώρα δεν ήταν χρήσιμος. Είναι δύσκολο να ληφθεί οποιαδήποτε επιχειρηματική απόφαση στην ιδιωτική οικονομία εάν δεν γνωρίζει κανείς τις τιμές των εισροών και των εκροών.

Νομίζω ότι η στροφή προς τη δημιουργία εμπορικών μπλοκ είναι κάτι που συμβαίνει εδώ και χρόνια, καθοδηγούμενη από ανησυχίες σχετικά με την εθνική ασφάλεια και την ανθεκτικότητα της εφοδιαστικής αλυσίδας, ειδικά λόγω των ανησυχιών για την κυριαρχία της Κίνας σε πολλούς τομείς της. Οι δασμοί του Τραμπ είναι πιθανό να αποτελέσουν απλώς έναν πρόσθετο παράγοντα που θα επιταχύνει αυτή τη διαδικασία. Πιστεύω ότι ο λεγόμενος «εμπορικός πόλεμος» δεν θα διαρκέσει πολύ (με εξαίρεση τους δασμούς στην Κίνα), επομένως δεν νομίζω ότι θα αποτελέσουν σημαντικό παράγοντα μεσοπρόθεσμα, αλλά και μακροπρόθεσμα. Ωστόσο, τα ζητήματα εθνικής ασφάλειας είναι πιθανό να μας απασχολούν και στο άμεσο μέλλον.

Θα μπορούσε η νομισματική πολιτική στις ΗΠΑ να είναι πιο συμβιβαστική πολιτικά; Θα μπορούσε αυτό να αποδειχθεί ένας περαιτέρω αποσταθεροποιητικός παράγοντας;

Η FED έχει μια σαφή διπλή εντολή σχετικά με τον πληθωρισμό και την απασχόληση, και μια προκατάληψη προς την πλήρη απασχόληση. Αυτό δεν έχει αλλάξει εδώ και δεκαετίες. Επιπλέον, κάθε κυβέρνηση των ΗΠΑ θέλει ένα «ισχυρό δολάριο» και χαμηλά επιτόκια, και αυτό φροντίζει να το κάνει γνωστό μέσω της Fed με πολλούς άμεσους και έμμεσους τρόπους. Δεν νομίζω ότι η κυβέρνηση Τραμπ θα κάνει κάτι διαφορετικό. Επομένως, όχι, δεν υπάρχει καμία ένδειξη −και ούτε έχει κάποιο λόγο να το κάνει− ότι η Fed θα είναι πιο «συμβιβαστική» πολιτικά προς την κυβέρνηση Τραμπ, παρόλο που τέτοια σενάρια συνωμοσίας διατυπώνονται πιθανόν από εκείνους που θεωρούν διαβολικό οτιδήποτε κάνει ο Τραμπ.

Αναμένω ότι η Fed δεν θα διαδραματίσει κεντρικό ρόλο το 2025 στο αφήγημα των αγορών των ΗΠΑ, κάτι που σαφώς έγινε το 2024, καθώς υπήρχε το πρόβλημα του αποπληθωρισμού και οι επενδυτές προσάρμοσαν τότε τις στρατηγικές τους. Οπότε το 2025 η παρέμβαση της Fed θα αφορά πιθανώς πολιτικές που δεν είναι νομισματικές, δηλαδή μείωσης των ρυθμιστικών παρεμβάσεων, φορολογίας, δαπανών και εμπορίου στις ΗΠΑ, την Ευρώπη και την Κίνα, μεταξύ άλλων. Περιμένω επίσης από τον πρόεδρο Πάουελ να παραιτηθεί στο τέλος της θητείας του και ο Τραμπ να προτείνει άλλο άτομο για πρόεδρο της Fed το 2026. Και πάλι, ορισμένοι σχολιαστές μπορεί να το δουν αυτό ως κάποιο είδος τιμωρίας από τον Τραμπ στον Πάουελ, αλλά δεν νομίζω ότι θα είναι. Ο Πάουελ υπήρξε ένας καλός πρόεδρος της Fed, ο οποίος έχει πάρει κάποιες καλές αποφάσεις και κάποιες κακές, και έχουμε πληθώρα σπουδαίων ταλέντων που μπορούν να αναλάβουν. Ο Κέβιν Γουόρς (Σημ: πρώην διοικητής μια περιφερειακής Fed και σύμβουλος της μεταβατικής ομάδας του Τραμπ σε θέματα πολιτικής) θα ήταν η δική μου επιλογή μου για να ηγηθεί της Fed.

Οι προοπτικές της αμερικανικής οικονομίας 

Πώς βλέπουν οι χρηματοπιστωτικές αγορές τις προοπτικές της αμερικανικής οικονομίας; Έχουν πίστη στην ικανότητα της νέας κυβέρνησης να κατευθύνει την οικονομία; Και τι γίνεται με το δολάριο; Πώς επηρεάζουν την πορεία του η επιβολή ή οι απειλές δασμών; Θα είχε ένα αδύναμο δολάριο κάποια οφέλη για την αμερικανική οικονομία ή όχι;

Οι χρηματοπιστωτικές αγορές έχουν πλέον προσαρμόσει τις προσδοκίες τους για την αμερικανική ανάπτυξη αναλογικά και με την Κίνα και την Ευρώπη, κι αυτό μετά τους δασμούς του Τραμπ, τα κίνητρα για υποδομές και ενίσχυση της άμυνας από την επερχόμενη κυβέρνηση της Γερμανίας, και τα νέα σχετικά με την τεχνητή νοημοσύνη από την Κίνα. Πιστεύω ότι μέρος αυτής της προσαρμογής είναι δικαιολογημένη − δηλ. οι γερμανικές πολιτικές θα έχουν θετικό αναπτυξιακό αποτέλεσμα στη Γερμανία και την Ευρώπη γενικά, αλλά πιστεύω ότι η αντίδραση της αγοράς στις πολιτικές των ΗΠΑ είναι υπερβολική. Είμαι της άποψης ότι οι δασμολογικές πολιτικές του Τραμπ, ειδικά έναντι του Καναδά και του Μεξικού, θα περιοριστούν στο πλαίσιο της USMCA και δεν θα παραμείνουν μόλις λυθούν οι ανησυχίες του Τραμπ σχετικά με τη φαιντανύλη, τις ανθρώπινες ροές και την κινεζική παρουσία στο Μεξικό. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι στην πρώτη θητεία του Τραμπ οι φορολογικές περικοπές σημειώθηκαν στο 1 τρις δολάρια, αλλά ο αντίκτυπος της απορρύθμισής του (πολύ δύσκολο να ποσοτικοποιηθεί) έφτανε τα 3 τρις δολάρια στην οικονομία των ΗΠΑ, ενισχύοντας την ανάπτυξη. Η κυβέρνηση Trump 2.0 έχει πιο τολμηρά σχέδια για τη μείωση των ρυθμιστικών παρεμβάσεων στην οικονομία και η επέκταση των φορολογικών περικοπών είναι κάτι περισσότερο από δεδομένη. Εικάζω ότι, μόλις το τελικό νομοσχέδιο του προϋπολογισμού περάσει με την περιορισμένη πλειοψηφία (reconciliation bill) που απαιτείται από το Κογκρέσο και κατευθυνθεί προς το γραφείο του Τραμπ, η αγορά θα αναπροσαρμόσει τις εκτιμήσεις της για την ανάπτυξη, προς τη θετική κατεύθυνση, για άλλη μια φορά.

Η αμερικανική οικονομία φαίνεται να πηγαίνει καλά, τουλάχιστον σε σύγκριση με τις μεγάλες ευρωπαϊκές οικονομίες. Είναι αυτό αρκετό για να επιφέρει τη νέα ανάπτυξη που υπόσχεται η κυβέρνηση Τραμπ;

Η αμερικανική οικονομία είναι εξαιρετικά ανθεκτική, κατά τη γνώμη μου. Οι κεφαλαιαγορές μας είναι βαθιές, ρευστές, και ηγούμαστε παγκοσμίως σε τεχνολογίες αιχμής. Έχουμε μια επιχειρηματική κουλτούρα ανάληψης κινδύνων και έχουμε μια ορθολογική άποψη για τη ρύθμιση, σε αντίθεση με την Ευρώπη, που έχει καταπνίξει την ανάπτυξη και την καινοτομία στην ΕΕ με τις ρυθμιστικές της πολιτικές. Στις ΗΠΑ, βρισκόμαστε σε μια μαζική φάση μείωσης των ρυθμιστικών παρεμβάσεων, με στόχο τη μείωση των κρατικών δαπανών από το μη βιώσιμο 23-24% του ΑΕΠ των ετών Μπάιντεν, στο 20-21% του ΑΕΠ, προχωρώντας προς τη μείωση του δημοσιονομικού μας ελλείμματος σε ένα διαχειρίσιμο 3% μέχρι το τέλος της διακυβέρνησης Τραμπ. Αυτό θα επιφέρει την τάση ανάπτυξης 2-3,5% στις ΗΠΑ, εκτός και αν διαταράξουμε τις εμπορικές και επενδυτικές ροές με τους συμμάχους μας στον Καναδά, το Μεξικό και την ΕΕ. Και πάλι, έχω την άποψη ότι οι εμπορικές και δασμολογικές πολιτικές είναι πιθανό να υποχωρήσουν ως ανησυχίες μέχρι το τέλος του 2025 και οι αγορές θα έχουν ένα ράλι ανακούφισης. Οπότε, ναι, είμαι αισιόδοξη για την ανάπτυξη στις ΗΠΑ για τα επόμενα χρόνια.

Το hype της τεχνητής νοημοσύνης 

Ποιος είναι ο χρονικός ορίζοντας που θα χρειαζόταν το οικονομικό πρόγραμμα του Τραμπ συνολικά για να καρποφορήσει; Πιστεύετε ότι τα πίσω μπρος της εφαρμογής μιας οικονομικής πολιτικής θα αποδειχθούν συμβατά με τα αμερικανικά πολιτικά χρονοδιαγράμματα (δηλαδή τις ενδιάμεσες εκλογές;). Πότε πιστεύετε ότι αυτό θα είναι ορατό; 

Οι αμερικανικές ενδιάμεσες εκλογές είναι σε λιγότερο από δύο χρόνια και θα καθοδηγηθούν από οικονομικές ανησυχίες, ως συνήθως, κατά τη γνώμη μου. Επίσης, τα αποτελέσματα θα καθοριστούν όχι μόνο από την επιτυχία ή την αποτυχία των οικονομικών πολιτικών του Τραμπ, αλλά και από την ικανότητα των Δημοκρατικών να τις αντιμετωπίσουν με ένα ελκυστικό σύνολο εναλλακτικών. Εάν οι Δημοκρατικοί δεν μπορούν να επικεντρωθούν γύρω από ένα συνεκτικό οικονομικό μήνυμα, που θα αντιμετωπίζει τις θεμελιώδεις ανησυχίες της μεσαίας τάξης, αν δεν καταφέρουν να εξορθολογίσουν τις πολιτικές τους αναφορικά με την παράνομη μετανάστευση και να μειώσουν την επιρροή της ριζοσπαστικής ακτιβιστικής πτέρυγάς τους γύρω από εξειδικευμένα ζητήματα όπως οι αμβλώσεις, τα LGBQT και τα τρανς δικαιώματα, οι Ρεπουμπλικάνοι είναι πιθανό να κερδίσουν στον αγώνα για τη Γερουσία. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι τρεις Δημοκρατικοί γερουσιαστές από μοβ πολιτείες (Σημ: μοβ πολιτεία είναι εκείνη στην οποία δημοκρατικοί και ρεπουμπλικάνοι έχουν περίπου την ίδια δύναμη) έχουν ήδη ανακοινώσει την αποχώρησή τους, κάτι που θα δώσει στους Ρεπουμπλικάνους την ευκαιρία να ανατρέψουν αυτές τις σημαντικές τρεις έδρες και να φτάσουν τις 56 στη Γερουσία, από τις 100, γεγονός που θα ήταν ιστορικής σημασίας. Είναι πολύ νωρίς για να πούμε οτιδήποτε για τη Βουλή.

Μέχρι στιγμής, δεδομένου του αφηγήματος ότι η Κάμαλα Χάρις έχασε τις εκλογές λόγω «συστημικού ρατσισμού» και «σεξισμού», και όχι λόγω της έλλειψης συνεκτικού μηνύματος για τα οικονομικά ζητήματα, αντιλαμβάνομαι ότι οι Δημοκρατικοί δεν έχουν ακόμη πάρει το «μάθημά» τους από τις τελευταίες εκλογές και ούτε είναι κοντά στο να αναπτύξουν ένα ελκυστικό νέο μήνυμα για τις ενδιάμεσες εκλογές. Ελπίζω αυτό να αλλάξει, για το καλό της υγείας του πολιτικού μας συστήματος, που χρήζει ανταγωνιστικών ιδεών. Δεκαοχτώ μήνες είναι μια ολόκληρη ζωή στην εκλογική πολιτική, επομένως το Δημοκρατικό Κόμμα έχει ακόμη χρόνο να βελτιώσει το ιστορικά χαμηλό ποσοστό της δημοτικότητάς του. Μέχρι στιγμής, διατηρώ τις ελπίδες μου και τις προσδοκίες μου χαμηλές για το Δημοκρατικό Κόμμα.

Πώς αξιολογείτε τη ραγδαία έξαρση των χρηματιστηρίων υπό την πίεση του κύματος της τεχνητής νοημοσύνης και την επαναφορά τους στη συνέχεια; Είναι αυτό μια κατοπτρική εικόνα της φούσκας dot-com;

Η τεχνητή νοημοσύνη είναι μια επαναστατική τεχνολογία, που είναι πιθανό να φέρει σημαντικά κέρδη παραγωγικότητας στις ΗΠΑ και στην παγκόσμια οικονομία τις επόμενες δύο δεκαετίες. Θα είναι σαν την επανάσταση της πληροφορικής, που ξεκίνησε τη δεκαετία του 1990, με κέρδη παραγωγικότητας να φαίνονται παντού εκτός από τις στατιστικές παραγωγικότητας. Νομίζω ότι η φούσκα dot-com ήταν σαφώς διαφορετική από την επανάσταση της πληροφορικής, και δεν πρέπει να συγχέονται με κανέναν τρόπο. Η επανάσταση της πληροφορικής ήταν πραγματική, μεταμορφωτική και σημαντική, και περιμένω ότι η επανάσταση της τεχνητής νοημοσύνης θα είναι παρόμοια. Οπότε, όχι, η αναλογία για την επανάσταση της τεχνητής νοημοσύνης δεν είναι η εποχή των dot-com, είναι η επανάσταση της πληροφορικής της δεκαετίας του 1990. Η επερχόμενη επανάσταση της τεχνητής νοημοσύνης θα αγγίξει κάθε πτυχή της ιδιωτικής μας ζωής, των επιχειρήσεων και των κοινωνιών μας, και τα οφέλη της επανάστασης της τεχνητής νοημοσύνης θα υπερβούν κατά πολύ τα προβλήματα που θα φέρει − όπως κάθε άλλη επαναστατική τεχνολογία που έχουν υιοθετήσει οι άνθρωποι στην ιστορία.