Eιδικός σύμβουλος του βρετανικού think tank IISS (/International Institute for Strategic Studies/ Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Σπουδών) και του γαλλικού ιδρύματος για τη στρατηγική έρευνας FRS, συγγραφέας δεκαπέντε βιβλίων για στρατηγικά και γεωπολιτικά θέματα, πρώην σύμβουλος της γαλλικής κυβέρνησης και συμμετέχων στην πρώτη προεκλογική καμπάνια του νυν Γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν, ο Φρανσουά Χαϊσμπούργκ είναι αναμφίβολα ένας άνθρωπος που γνωρίζει όσο λίγοι τα ζητήματα και τις δυναμικές της ευρωπαϊκής άμυνας και της διεθνούς ασφάλειας. Στη συζήτηση που ακολουθεί, του ζητήσαμε να τοποθετηθεί για μια σειρά από φλέγοντα θέματα που αφορούν το μέλλον της Ευρώπης στο νέο γεωπολιτικό και γεωοικονομικό περιβάλλον που διαμορφώνεται. Με ποιον εχθρό βρίσκεται αντιμέτωπη η Ευρώπη; Πώς πρέπει να τοποθετηθούμε στη συζήτηση γύρω από την πυρηνική αποτροπή; Τι οφείλουν να κάνουν οι Ευρωπαίοι με τα χρήματα που θα διατεθούν για την ευρωπαϊκή άμυνα; 

Σε αναζήτηση πυξίδας 

Ένα πρώτο, όχι ευχάριστο, ερώτημα: πού βρίσκεται η Ευρώπη μπροστά σε όλο αυτό το πλήρως απρόβλεπτο γεωπολιτικό μέλλον; Έχει η Ευρώπη μια Λευκή Βίβλο; Διοργάνωσε ήδη και μια Κορυφή, είχε εδώ και καιρό μια Στρατηγική Πυξίδα, έχει και το Πρόγραμμα ReArm και την άρση των δημοσιονομικών περιορισμών για τους εξοπλισμούς. Είναι όμως όλα αυτά αντίστοιχα σε μέγεθος με τα γεωπολιτικά προβλήματα;

Μια σύντομη απάντηση θα ήταν: δεν το ξέρουμε ακόμη αυτό! Μια μακρότερη απάντηση θα έλεγε ότι η όποια πυξίδα δεν σου είναι και τόσο χρήσιμη όταν δεν ξέρεις ούτε πού βρίσκεσαι, ούτε πού υποτίθεται ότι θέλεις να πας. Πιο χρήσιμο θα ήταν να υπάρχει μια οργανωτική δομή και αληθινή χρηματοδότηση, ώστε να γίνουν συγκεκριμένα πράγματα. Εδώ ακριβώς οι Ευρωπαίοι έχουμε πρόβλημα. Θα θυμάστε ότι η Στρατηγική Πυξίδα της ΕΕ που αναφέρατε διαμορφώθηκε λίγα μόλις εικοσιτετράωρα πριν από την εισβολή στην Ουκρανία και δεν επιδιώχθηκε εν συνεχεία να λάβει υπόψη της την εισβολή – ήταν πια πολύ αργά! Αντίστοιχα, όταν το 2016 είχε κατατεθεί το έγγραφο για την Ευρωπαϊκή Στρατηγική, δημοσιεύθηκε ακριβώς την επομένη του δημοψηφίσματος για το Brexit, χωρίς καν δυνατότητα να ληφθεί υπόψη η νέα πραγματικότητα.

Aποτέλεσμα αυτού που περιγράφετε;

Η μεν Πυξίδα κατέληξε να είναι ουσιαστικά άχρηστη, η δε Ευρωπαϊκή Στρατηγική ξεπερασμένη! Ασφαλώς, λοιπόν −για να χρησιμοποιήσω τη διατύπωσή σας− παρόμοιες πρωτοβουλίες είναι αναντίστοιχες προς τις απαιτήσεις των καιρών. Το ζήτημα ποιο είναι; Δεν χρειαζόμαστε παρόμοια αναλυτικά εργαλεία, χρειαζόμαστε χρήματα, βιομηχανική δομή και οργάνωση. Συναντήσεις όπως της Κορυφής [του Μαρτίου] δίνουν μια ιδέα για τα σοβαρά μέτρα που χρειάζεται να ληφθούν. Πάντως οι Γερμανοί, που διαθέτουν τον μεγαλύτερο όγκο διαθέσιμων αποταμιεύσεων, δείχνουν έτοιμοι να ξεκλειδώσουν τις εν λόγω αποταμιεύσεις, με τις αποφάσεις στην Μπούντεσταγκ [για την άρση του φρένου χρέους] να αφορούν μέχρις 1 τρις δολάρια σε πόρους. Πρόκειται για σημαντικά ποσά.

Από την πλευρά της Γαλλίας, πάλι, συζητούνται νέα εργαλεία για τις εξοπλιστικές δαπάνες, όπως η δημιουργία ενός μέσου αποταμίευσης με στόχο την επένδυση σε αμυντικές δράσεις μέσω του κρατικού τραπεζικού οργανισμού DPI. Ταυτόχρονα έχουμε τη λαμπρή πορεία των μετοχών της αμυντικής βιομηχανίας, οπότε φαντάζομαι ότι θα υπάρξει ισχυρή ζήτηση γι’ αυτό το χρηματοδοτικό εργαλείο. Μπορεί η Γαλλία να έχει υψηλό δημόσιο χρέος, όμως έχει και πολύ υψηλό ποσοστό αποταμιεύσεων –16% του ΑΕΠ– που μέχρι σήμερα κατευθύνονται είτε σε ακίνητα (όπου συγκεντρώνεται ισχυρή ζήτηση, με αποτέλεσμα εκτίναξη των τιμών) είτε σε επενδύσεις στις ΗΠΑ (καθώς προ Τραμπ οι αποδόσεις των εκεί επενδύσεων ήταν καλύτερες απ’ όσο στην Ευρώπη).

Καταλήγετε σε κάτι σαν θετική προοπτική μ’ αυτά τα στοιχεία;

Θα έλεγα ότι τα 300 δισ. ευρώ που μετέβαιναν σε ετήσια βάση από τη Γαλλία στις ΗΠΑ τα τελευταία δυο χρόνια θα καταστούν τώρα διαθέσιμα για ευρωπαϊκές επενδύσεις – είτε σε υποδομές είτε για την άμυνα. Παρόμοιου τύπου αποφάσεις είναι εκείνες που έχουν για μένα σημασία. Έτσι, η απάντηση στο αρχικό σας ερώτημα θα μπορούσε να καταλήξει να είναι θετική. Μπορεί δηλαδή να προκύψει μια ευρωπαϊκή απάντηση αντίστοιχη σε μέγεθος με τις προκλήσεις. Η Ευρώπη έχει ήδη αυξήσει τις αμυντικές δαπάνες κατά 250 δισ. ευρώ μέσα στην τελευταία δεκαετία: δεν θα με ξάφνιαζε αν είχαμε μιαν αντίστοιχη αύξηση σε ορίζοντα των αρχών της δεκαετίας του 2030. Με μια λέξη: «Ναι, κάτι αρχίζει να κινείται».

Με ποιες δυνάμεις θα πολεμήσουν οι Ευρωπαίοι;

Πλην όμως, για να πολεμήσει κανείς χρειάζονται φυσικά όπλα –και μάλιστα όπλα νέας εποχής– χρειάζεται κι ένα σύνολο πληροφοριών αντίστοιχα νέας εποχής, όμως χρειάζεται και βούληση για διεξαγωγή πολέμου άμα χρειαστεί. Πριν από τριάντα χρόνια, στη Γερμανία είχαν στρατιωτική θητεία και διέθεταν έναν στρατό εκατοντάδων χιλιάδων υπό τα όπλα, με εφεδρείες άνω του 1 εκατ.: σήμερα δεν υπάρχει τίποτα το αντίστοιχο. Μόνος αριθμητικά, και από πλευράς εμπειρίας μάχης, στρατός στην Ευρώπη είναι ο τουρκικός – που δεν είναι επακριβώς ευρωπαϊκός. Ασφαλώς Γαλλία και Βρετανία έχουν ικανότητα επί του πεδίου, αλλά εντέλει ποιοι θα πολεμήσουν, αν το πράγμα φτάσει εκεί, με βάση τους όποιους νέους εξοπλισμούς; Αν και εφόσον θεωρούμε ότι η «Ευρώπη» αντιμετωπίζει ή θα αντιμετωπίσει απειλή από κάτι τόσο σημαντικό όσο ο Ρωσικός Στρατός…

Δυο παρατηρήσεις, εδώ. Όταν στη Γερμανία λειτουργούσε ακόμη η υποχρεωτική στρατιωτική θητεία, δεν υπήρχε καμιά βούληση να πολεμήσει.

Σωστό!

Το να έχεις δηλαδή στρατούς κληρωτών καταλήγει να είναι άσχετο. Όταν όμως παρατηρώ –σε διάστημα των λίγων τελευταίων εβδομάδων– την κοινή γνώμη σε χώρες όπως η Γερμανία ή η Γαλλία, διαπιστώνω να καταγράφονται αληθινά μαζικές μετακινήσεις. Στη Γαλλία, αρχή Μαρτίου σε ερωτήματα όπως «θέλετε αύξηση αμυντικών δαπανών;»/ «θέλετε επαναφορά της στρατιωτικής θητείας;»/ «θέλετε να επεκταθεί η κάλυψη του γαλλικού πυρηνικού οπλοστασίου αποτροπής;»/ «θέλετε να αυξηθεί η βοήθεια προς την Ουκρανία;», οι απαντήσεις και στα τέσσερα αυτά ερωτήματα ήταν θετικές, σε ποσοστό μεταξύ 60% και 70%.

Συνολικές μετρήσεις;

Ναι, ήταν γενικές δημοσκοπήσεις, όχι στοχευμένες. Αυτή, βλέπετε, ήταν η συνέπεια των πιο πρόσφατων γεγονότων. Αν θέλετε… της ομιλίας του Τζέι Ντι Βανς στη Διάσκεψη Ασφαλείας του Μονάχου, όπου ουσιαστικά μας είπε ευθέως ότι ΗΠΑ και Ευρώπη δεν μοιράζονται πλέον τις ίδιες αξίες. Αυτό, συν το λιντσάρισμα Ζελένσκι στον Λευκό Οίκο, που το παρακολούθησαν σε άμεση μετάδοση δεκάδες, αν μη εκατοντάδες εκατομμύρια, θεατές ανά την Ευρώπη. Όλα αυτά λειτούργησαν απόλυτα διαφωτιστικά.

Αντίστοιχες δημοσκοπήσεις έγιναν και στη Γερμανία: εκεί δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στο «θέλετε να αυξηθούν οι αμυντικές δαπάνες;» και η απάντηση ήταν άνω του 60% θετική – και όταν αυτό συνοδευόταν με το ερώτημα «ακόμα κι αν αυτό θα σήμαινε αύξηση του γερμανικού χρέους;», πάλι η απάντηση παρέμεινε κατά αντίστοιχο ποσοστό θετική.

Για Γερμανία είναι όντως εντυπωσιακό το εύρημα!

Δυο γερμανικοί μύθοι καταρρίφθηκαν μέσα σε λίγες μέρες. Να επανέλθω όμως προς στιγμήν στο θέμα της υποχρεωτικής θητείας. Ξέρετε, στις μεγάλες χώρες, το να εξοπλίσεις, να εκπαιδεύσεις και να συντηρήσεις έναν μεγάλο στρατό κληρωτών, θα απαιτούσε άνω του 10% του ΑΕΠ. Τέτοια ήταν τα μεγέθη που ζήσαμε επί Ψυχρού Πολέμου και, ειλικρινά δεν θεωρώ ότι θα ήταν η σοφότερη προσέγγιση στην εποχή μας. Σε μια μικρότερη χώρα –σαν τη Φινλανδία, με 5 εκατ. πολίτες– μόνος τρόπος να προχωρήσεις σε αξιόλογα μεγέθη είναι μέσω της θητείας. Γι’ αυτό και τη διατηρούν: όμως σε Γαλλία και Γερμανία αμφιβάλλω αν θα μπορούσαν να εκπαιδευθούν και να εξοπλιστούν κοόρτεις ηλικιών –γιατί τώρα πλέον έτσι πηγαίνουν τα πράγματα, με ηλικίες: δεν υπάρχει αναφορά μόνο σε άνδρες, αλλά και γυναίκες, αφού ζούμε σε εποχή ισότητας ευκαιριών!– της τάξεως του 1,4 εκατ. ανθρώπων κάθε χρόνο, π.χ. στη Γαλλία.

Δεν είναι λύση η υποχρεωτική θητεία

Αυτή είναι μια γενιά του πληθυσμού;

Αυτή είναι στις αντίστοιχες ηλικίες. Πώς λοιπόν χειρίζεσαι τέτοια μεγέθη; Η απλή απάντηση είναι: δεν το κάνεις! Αντί γι’ αυτό, δαπανάς τους διαθέσιμους πόρους με σωφροσύνη και στηρίζεσαι σε σωστές συμβάσεις κινητοποίησης. Δείτε για λίγο τη συζήτηση στην Πολωνία: δαπανά κάτι σαν 5% του ΑΕΠ για την άμυνα – θα έχει τώρα πελώρια εισροή σύγχρονων οπλικών συστημάτων, ιδίως από Νότια Κορέα (πυροβόλα, τεθωρακισμένα οχήματα κ.ο.κ.). Στην Πολωνία αντιμετωπίζουν πρόβλημα προσωπικού – όμως, και πάλι, το τελευταίο ενδεχόμενο που σκέφθηκαν θα ήταν να καθιερώσουν υποχρεωτική θητεία. Όχι γιατί δεν θέλουν να πολεμήσουν! Οι Πολωνοί σαφώς και έχουν μαχητική προδιάθεση, αλλά βλέπουν και το μέγεθος του κόστους της θητείας: μέρος των δυνάμεων απορροφάται από ….την ίδια τη διαχείριση της θητείας, αντί για την πολεμική προετοιμασία. Ενώ λειτουργεί και η αρνητική μνήμη της Σοβιετικής εποχής, που βασιζόταν στη θητεία… Οι Πολωνοί μισούν τη θητεία, ενώ βλέπουν θετικά τη μάχη.

Συμπέρασμα;

Συμπέρασμα: εκείνο που θα πρέπει να μας απασχολήσει, τώρα, στην Ευρώπη είναι πώς να δαπανηθούν με σώφρονα τρόπο τα χρήματα. Πώς θα εξασφαλιστεί η σωστή διαχείριση της απότομης, μεγάλης εισροής χρημάτων στην άμυνα. Ο ρυθμός αύξησης των αμυντικών δαπανών στην Ευρώπη είναι πολύ ισχυρός. Δεν ξέρω τι θα αποφασιστεί στην Κορυφή του ΝΑΤΟ, στη Χάγη τον Ιούνιο, αλλ’ είμαι σίγουρος για ένα 3,5% του ΑΕΠ ως στόχο. Σήμερα, μόνον η Ελλάδα, η Πολωνία, η Εσθονία και η Λετονία κινούνται σε τέτοια επίπεδα. Όλοι οι άλλοι θα κινηθούν προς αυτή την κατεύθυνση, ασφαλώς δε και οι Γερμανοί – όπου τα μεγέθη είναι πολύ μεγάλα ούτως ή άλλως. Πρόκειται για πελώρια ποσά.

Με ποιον εχθρό βρίσκεται αντιμέτωπη η Ευρώπη

Αλήθεια… εχθρός υπάρχει; Στη γενική αίσθηση των ευρωπαϊκών λαών, είναι η Ρωσία ο εχθρός, όπως στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου ήταν η Σοβιετική Ένωση;

Στις περισσότερες από τις χώρες μας, ο κόσμος δεν δυσκολεύεται ιδιαίτερα να διακρίνει επιτιθέμενο και αμυνόμενο, εισβολέα και κατεχόμενο. Οι παππούδες τους και οι γονείς τους τους έχουν μιλήσει σχετικά, σχεδόν όλοι μας έχουμε τέτοιες αναγωγές – πλην ίσως μιας ή άλλης χώρας που επέλεξαν την ουδετερότητα κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Εκείνο που ερμηνεύει την τωρινή μετακίνηση της κοινής γνώμης προς μια κατεύθυνση που ευνοεί την άμυνα στη Γαλλία, τη Γερμανία και άλλες χώρες είναι ο συνδυασμός της ρωσικής απειλής (πολύ αληθινής απειλής, καθώς η Ουκρανία είναι μια απτή περίπτωση χώρας που χρειάστηκε να αμυνθεί απέναντι σε ισχυρό εισβολέα), που δεν θα είχε προβλήματα να «καταπιεί» αύριο τη Λετονία, τη Λιθουανία ή και τη Ρουμανία, με την εντύπωση ότι οι Αμερικανοί απομακρύνονται. Όσο οι Αμερικανοί ήταν εδώ, η αντίληψη που επικρατούσε ήταν ότι οι Ρώσοι δεν θα πήγαιναν πέρα από την Ουκρανία. Τώρα που οι Αμερικανοί δείχνονται πρόθυμοι να σπρώξουν τον Ζελένσκι στη ρωσική κυριαρχία, η αντίληψη ότι όλοι θα βρεθούμε υπό ρωσική πίεση –και, κάποιοι, υπό ρωσική επίθεση– γίνεται όλο και πιο ισχυρή. Πάντως ισχύει αυτό στη Βόρεια, Κεντρική και Δυτική Ευρώπη – στη Νότια Ευρώπη, αν δει κανείς τις δημοσκοπήσεις, η κατάσταση είναι κάπως διαφοροποιημένη. Όμως η αλήθεια είναι ότι όλα αυτά γίνονται τόσο γρήγορα, ώστε οι μετακινήσεις στην κοινή γνώμη μόλις τώρα αρχίζουν να μετριούνται. Ρωτούσα πρόσφατα Πολωνούς φίλους και εκεί καταγράφουν τη στήριξη προς τον Τραμπ να έχει υποχωρήσει από 80% σε 50%: για μια χώρα που έχει τους στενότερους δεσμούς με τις ΗΠΑ, τριάντα μονάδες υποχώρηση μέσα σε λιγότερο από ένα μήνα είναι σοβαρή υπόθεση.

Και το ΝΑΤΟ μέσα σ’ όλα αυτά; Υπάρχει πλέον στην κοινή γνώμη το ΝΑΤΟ; Ή έχει αρχίσει να αποδομείται και να χάνεται; Δεν αναφέρομαι τεχνικά στο Άρθρο 5 κ.τ.λ., αλλά γενικώς στην αίσθηση εγγύησης της ασφάλειας.

Σύντομη απάντηση: δεν έχω δει προσφάτως πολλές μετρήσεις της κοινής γνώμης για το ΝΑΤΟ – το οποίο ήταν παλιότερα αισθητό ως συντελεστής της ευρωπαϊκής ασφάλειας, και τούτο τόσο μεταξύ των οπαδών, όσο και μεταξύ των αντιπάλων του άλλωστε. Τώρα, αυτό είναι αμφιλεγόμενο. Θα με ενδιέφερε πολύ να έβλεπα το ερώτημα ακριβώς που θέσατε να τοποθετείται μπροστά στην ευρωπαϊκή κοινή γνώμη! Όταν είπα προ ημερών σε μια συζήτηση ότι δεν είμαι και τόσο βέβαιος ότι στην Κορυφή του Ιουνίου θα υπάρχει καν ΝΑΤΟ, δεν ήταν μια σαρκαστική έκφραση, αλλά αληθινό ερώτημα. Δεν πιστεύω αληθινά ότι θα φύγουν οι Αμερικανοί, επειδή νομικά θα δυσκολεύονταν πολύ να το πράξουν. Όμως εκείνο που δεν αποκλείεται να πράξουν οι Αμερικανοί είναι να τηρήσουν μια παθητική στάση στο ΝΑΤΟ: αυτή είναι προδήλως η προδιάθεση του Τραμπ – και αρκεί ένα μήνυμά του στο Truth Social προκειμένου να καταδείξει ότι το Άρθρο 5 του Βορειοατλαντικού Συμφώνου δεν έχει πλέον ισχύ. Τότε είναι που θα ξεκινήσει το πανηγύρι στην Μολδαβία, τη Ρουμανία, στις Βαλτικές χώρες κ.ο.κ.

Η συζήτηση για την πυρηνική αποτροπή

Αλήθεια, με τα πυρηνικά τι θα γίνει; Αντιμετωπίζει η Γαλλία στα σοβαρά να μοιραστεί τη δύναμη πυρηνικής αποτροπής της; Ή, αντίστοιχα, η Βρετανία; Οι Βρετανοί δείχνουν ούτως ή άλλως να έχουν επιστρέψει στην Ευρώπη, αν όχι στην ΕΕ.

Δείτε, εδώ ο πυρήνας της απάντησης έγκειται στο να δούμε προσεκτικά τις διαθέσιμες εναλλακτικές. Πρώτη, να μείνουμε εκεί όπου βρισκόμαστε: τα αμερικανικά πυρηνικά στις ευρωπαϊκές χώρες που μοιράζονται με τις ΗΠΑ την ευθύνη – κυρίως σε Ιταλία, Βέλγιο, Ολλανδία και Γερμανία. Αλλά ο Τραμπ έχει δηλώσει, πριν από ένα χρόνο, ότι δεν θα δίσταζε να αφήσει τους Ρώσους να κάνουν ό,τι θέλουν στην Ευρώπη. ΟΙ Γερμανοί πάντως δεν δείχνουν να έχουν πολλές ψευδαισθήσεις. Δεύτερη εκδοχή, εκείνη που ανέφερε ο Πολωνός πρόεδρος Τουσκ, να υπάρξει δηλαδή δύναμη πυρηνικής αποτροπής σε εθνικό επίπεδο – κάτι τεχνικά εφικτό, θα χρειαστεί όμως κάποιος χρόνος, ενώ κάτι τέτοιο θα διαλύσει και τη Συνθήκη για τη Μη-Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων, ένα από τα τελευταία εναπομένοντα στοιχεία σταθερότητας της διεθνούς τάξεως. Όχι και λαμπρή επιλογή, αυτή! Ενώ η τρίτη εκδοχή θα ήταν να επεκταθεί η αποστολή των βρετανικών και γαλλικών πυρηνικών δυνάμεων.

Και είναι πειστική αυτή η εκδοχή;

Οι Γάλλοι έχουν αναφερθεί σε κάτι τέτοιο, και ήδη ορισμένες χώρες έχουν δείξει ενδιαφέρον και προθυμία να συμμετάσχουν στη συζήτηση. Παράδειγμα η Γερμανία, επισήμως. Αλλά και άλλες χώρες, πιο διακριτικά, όπως η Ολλανδία ή οι Βαλτικές χώρες. Ναι λοιπόν, αυτό είναι θέμα προς συζήτηση. Και ναι, οι Γάλλοι έχουν τα τεχνικά μέσα στη διάθεσή τους για να προχωρήσουν από κοινού μαζί με εταίρους τους.

Τεχνικά μέσα;

Οι Γάλλοι διαθέτουν αερομεταφερόμενα πυρηνικά, παράλληλα με εκείνα που βρίσκονται σε υποβρύχια. Τα πυρηνικά των υποβρυχίων δεν είναι πολύ χρήσιμα για κοινή ανάπτυξη με εταίρους, καθώς βρίσκονται κάπου κάτω από τη θάλασσα και υποτίθεται –ακριβώς– ότι δεν αφήνουν σημάδι της ύπαρξής τους.

Απλώς… βρίσκονται εκεί!

Ακριβέστερα υποτίθεται ότι δεν βρίσκονται πουθενά! Πάντως με τα αερομεταφερόμενα πυρηνικά μπορείς πάντα να αλλάξεις τη σύνθεση των αεροπορικών δυνάμεων, να κάνεις κοινές αποστολές, μια ολόκληρη σειρά πραγμάτων. Αυτά όμως προϋποθέτουν συνεννοήσεις και οργανωτικότητα – που τώρα μόνον αρχίζουν να καταγράφονται. Σημειώνω ότι οι Ρώσοι έχουν ήδη αρχίσει να διαμαρτύρονται, και μάλιστα να διαμαρτύρονται ηχηρά. Και αυτό είναι κάτι εξαιρετικά θετικό…

Για εξηγήστε το «θετικό»;

Το ένα κοινό που χρειάζεται να πείσετε με μια τέτοια κίνηση είναι ακριβώς οι Ρώσοι. Όσο περισσότερο διαμαρτύρονται οι Ρώσοι, τόσο περισσότερο θα πειστούν οι Γάλλοι και οι άλλοι ότι έχει αντικείμενο το να κινηθούν προς αυτή την κατεύθυνση. Η Βρετανία έχει εν προκειμένω ένα πρόβλημα: όλα της τα πυρηνικά βρίσκονται σε υποβρύχια, οπότε γι’ αυτό αντιλαμβάνομαι ότι σήμερα στη χώρα αυτή αρχίζουν να σκέφτονται σοβαρά να προχωρήσουν προς αεροπορικά διαθέσιμα ή σε υπόγεια φυλασσόμενα και εκτοξευόμενα πυρηνικά. Όμως η μετάβαση αυτή θα χρειαστεί αληθινά πολύ χρόνο. Πολύ περισσότερο χρόνο απ’ όσο χρειάζεσαι για να φτιάξεις το ίδιο το πυρηνικό όπλο…Εδώ βρισκόμαστε, λοιπόν! Δεν έχουμε και τόσες επιλογές μπροστά μας. Παίρνουμε εκείνο που βρίσκεται διαθέσιμο – όχι εκείνο που είναι αντιπαραγωγικό, ούτε εκείνο που δεν βγάζει νόημα…

Θα μπορούσε κανείς να φανταστεί μια μελλοντική Ostpolitik;

Αλήθεια, να κάνω ένα ερώτημα πολιτικής φαντασίας; Σε πέντε ή σε δέκα χρόνια από σήμερα, αν δεν συμβεί έως τότε κάτι το αληθινά πελώριο ως σύγκρουση, θα φανταζόσαστε έναν Ευρωπαίο πολιτικό –έναν Βίλι Μπραντ ή έναν Φρανσουά Μιτεράν– να κάνει μια θαρραλέα κίνηση και να ξεκινήσει κάτι σαν μια νέα Ostpolitik;

Ξέρετε, υπάρχει ήδη κάποιος που το κάνει αυτό – και είναι ο ίδιος ο Ντόναλντ Τραμπ! Δεν χρειάζεται να περιμένουμε για καμιά νέα Ostpolitik. Αν το ζητούμενο είναι να παραδοθείς στον εχθρό, τον έχουμε τον κατάλληλο άνθρωπο… Είχαμε ήδη τους κοινούς αγώνες χόκεϊ, έχουμε την επιστροφή της Coca-Cola, κοινές δραστηριότητες στο μακρινό Διάστημα και ούτως καθεξής. Δεν θα χρειαστούμε κανέναν Βίλι Μπράντ! 

Δεν γνωρίζουμε βέβαια ποιος θα είναι ο διάδοχος του Πούτιν, αλλά για την ώρα αντιλαμβάνομαι ότι ο Ρώσος πρόεδρος είναι σε πολύ καλή υγεία, όσο και αν δεν είναι νέος. Αν ακολουθηθεί όμως η παράδοση, και ο διάδοχός του θα είναι πάλι κάποιος ισχυρός τύπος ηγέτη. Οπότε –για να απαντήσω απευθείας στο ερώτημά σας– το άνοιγμα προς τη Μόσχα είτε έχει ήδη γίνει (με τον Ντόναλντ Τραμπ) είτε είναι πολύ νωρίς για να το φανταστεί κανείς (γιατί δεν γνωρίζουμε πότε και πώς θα αντικατασταθεί ο Βλαντιμίρ Πούτιν).