Ο εγγραμματισμός της ψηφιακής τεχνολογίας, η διπλωματία της τεχνητής νοημοσύνης, η κουλτούρα της μακροπρόθεσμης σκέψης στην ελληνική δημόσια διοίκηση και ο επαναπροσδιορισμός της σχέσης ανθρώπου-μηχανής ήταν μερικά από τα θέματα που συζητήσαμε με τον ειδικό γραμματέα Μακροπρόθεσμου Σχεδιασμού στην Προεδρία της Ελληνικής Κυβέρνησης και συντονιστή της Συμβουλευτικής Επιτροπής Υψηλού Επιπέδου του πρωθυπουργού για την ΑΙ Γιάννη Μαστρογεωργίου. Ο αρχιτέκτονας του οδικού χάρτη της χώρας στην εξέλιξη της τεχνολογίας που αναμένεται να μεταμορφώσει τον κόσμο όπως τον ξέρουμε μας υποδέχθηκε εγκάρδια στο γραφείο του, επιφυλάσσοντάς μας μια συζήτηση πέραν του τεχνολογικού, στο υπαρξιακό, το μελλοντοστραφές και το διορατικό. 

Άνθρωποι και μηχανές 

Στο βιβλίο σας Τεχνητή νοημοσύνη και άνθρωπος κάνετε μια αναφορά στο εμβληματικό «πέμπτο στοιχείο» ταυτοποιώντας το με τον τεράστιο όγκο δεδομένων, ο οποίος αναμένεται να πολλαπλασιάσει τις συνολικές δυνατότητες της ανθρωπότητας. Μια μερίδα επιστημόνων που μελετούν τον ανθρώπινο εγκέφαλο υποστηρίζουν πως ο άνθρωπος είναι ο μεγαλύτερος πολλαπλασιαστής του ανθρώπου. Η εμφάνιση της ΑΙ το αλλάζει αυτό; Ή μήπως θα μας μεταμορφώσει σε ακόμα ισχυρότερους πολλαπλασιαστές; 

Αυτό είναι ένα μεγάλο ζητούμενο, ίσως το βασικότερο της εκθετικής εξέλιξης της τεχνητής νοημοσύνης σε σχέση με τον άνθρωπο και την ίδια την τεχνολογία. Η ΑΙ έχει αυτή τη στιγμή τη συγκλονιστική δυνατότητα να «επανεφεύρει» την αίσθηση που έχει ο άνθρωπος για τον εαυτό του και την κοινωνία, και επειδή, αργά ή γρήγορα, θα τον θέσει προ των ανθρωπολογικών ευθυνών του, θα του πει: «Εγώ πλέον έχω φτάσει σε ένα σημείο που μπορώ να κάνω πολλά από αυτά που κάνεις εσύ, εξίσου καλά ή και καλύτερα από σένα. Άρα, εσύ τι θα κάνεις;». Και ο άνθρωπος θα βρεθεί πάλι μπροστά σε υπαρξιακά και οντολογικά ερωτήματα. Ο άνθρωπος είναι ένας μικρός Θεός, και θέλει διαρκώς να συμπεριφέρεται ως ένας μικρός Θεός. Επειδή κατ’ ουσίαν είμαστε θεοειδείς, και σε μεγάλο βαθμό είμαστε κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση, θέλουμε να δημιουργούμε artifacts, μικρά δικά μας εργαλεία, στα οποία να μεταφέρουμε κάποια από αυτή τη θεϊκή αίσθηση που διαθέτουμε, να μεταβιβάζουμε ζωή σε πράγματα που σχεδιάζουμε και παράγουμε, και να είμαστε μικροί θεοί. Εάν έμπαινε εδώ μια τελεία, το πρόβλημα θα ήταν ψυχαναλυτικό και θα μπορούσαμε ενδεχομένως να το λύσουμε σχετικά εύκολα. Αλλά πάμε σε άλλη παράγραφο, η οποία περιγράφει πως ό,τι δημιουργούμε μετά το ειδωλοποιούμε, αντιμετωπίζοντάς το κι αυτό ως έναν μικρό Θεό. Και όπως λέει και ένας από τους προπάτορες του strategic foresight (στρατηγική πρόβλεψης), ένας εξαιρετικός ερευνητής στο πανεπιστήμιο της Χαβάης, ο Τζιμ Ντάτον, αντιγράφοντας λίγο τον Μάρσαλ Μακλούαν: «We make tools, and the tools we make create and form us» («Φτιάχνουμε εργαλεία και τα εργαλεία που φτιάχνουμε μάς δημιουργούν και μας διαμορφώνουν»). Και αυτό συνεχίζεται στο διηνεκές. Κατασκευάζουμε εργαλεία τα οποία μας σχηματοποιούν και μας διαμορφώνουν, και μετά φτιάχνουμε νέα εργαλεία, τα οποία μας διαμορφώνουν εκ νέου. Κι αυτό θα μπορούσε να είχε κάποια ανθρωπολογική λύση, εάν επρόκειτο για ένα σφυρί ή μια εκτυπωτική μηχανή. Επειδή όμως η τεχνητή νοημοσύνη είναι η πιο συγκλονιστική τεχνολογία που έχουμε εφεύρει μέχρι τώρα, χρειάζεται πολύς κόπος για να εντοπίσουμε πού ξεκινά η μηχανή και που τελειώνουμε εμείς, και κυρίως πού αρχίζουμε εμείς σε σχέση με τη μηχανή. 

Στο βιβλίο σας αναφέρετε τη φράση «το πεπρωμένο φυγείν αδύνατο» και σκέφτομαι ότι αυτός ο κύκλος είναι αναπόφευκτος. 

Αυτός είναι ένας μεγάλος κίνδυνος, να φτάσουμε δηλαδή σε ένα σημείο να διαμορφώσουμε την τεχνητή νοημοσύνη σε τέτοιο βαθμό, που πλέον θα της προσφέρουμε μια αυθυπαρξία οντολογικής αυτονομίας. Και εκεί θα ξεκινήσουν και τα κάπως πιο δυστοπικά σενάρια περί general artificial intelligence (γενική τεχνική νοημοσύνη), τα οποία είναι παντελώς άχρηστα για την ανθρωπότητα. Η ανθρωπότητα δεν χρειάζεται υπερ-τεχνητή νοημοσύνη. Χρειάζεται περισσότερο ανθρώπινο στοιχείο, εξελισσόμενο και διαρκώς βελτιωμένο, προκειμένου να επιλύσει τα προβλήματά της.

Υπάρχει μια μετατόπιση του ενδιαφέροντος από τις ανθρωπιστικές επιστήμες στις θετικές, που αφήνει ωστόσο ένα κενό σε ό,τι αφορά τη διακυβέρνηση, γιατί ποιες θα είναι οι αρχές βάσει των οποίων θα χρησιμοποιήσουμε όλα αυτά τα εργαλεία; Και προλαβαίνουμε άραγε να μη μας κατακλύσει η γοητεία των θετικών επιστημών, την οποία βιώνουμε αυτή τη στιγμή;

Νομίζω ότι ούτως ή άλλως βρισκόμαστε σε μία περίοδο που είναι πλέον εμφανές ότι η εξέλιξη της ΑΙ  θα αφορά λιγότερο τους κλάδους της επιστήμης της πληροφορικής των υπολογιστών και περισσότερο τους κλάδους της φιλοσοφίας, της ηθικής, της ανθρωπολογίας, της ψυχολογίας. Το παρατηρούμε ήδη να συμβαίνει, και από αυτό επηρεάζονται και οι αρχές ως σύστημα αξιών, αλλά και ως διοικητικά μοντέλα ρύθμισης της τεχνητής νοημοσύνης. Βάζοντας στο μίγμα περισσότερο ανθρωπιστικές σπουδές, κρατάμε μία ισορροπία που τη χρειαζόμαστε σε σχέση με την εξέλιξη της ΑΙ. Όσο προχωράει ο καιρός, η ίδια η τεχνητή νοημοσύνη θα απαιτήσει να προσθέσουμε περισσότερη ηθική και δεοντολογία ως προς τη χρήση της, γιατί θα αρχίσει να δημιουργεί από μόνη της εντάσεις που θα ξεπερνούν το τεχνολογικό φάσμα. Θα δημιουργήσει πιθανές ανισότητες, εκτροπές και περισσότερα ερωτήματα από τις απαντήσεις που θα δίνει, μέχρι να μας κατακλύσει με τις συγκλονιστικές της υπηρεσίες σε ολόκληρο το φάσμα της ανθρώπινης δραστηριότητας. Για να γίνει όμως αυτό, θα πρέπει να έχουμε μία κοινωνική ισορροπία απέναντί της. Στην ιστορία της εξέλιξης της τεχνολογίας, όσες φορές η κοινωνία και ο άνθρωπος δεν μεταβόλισαν γόνιμα και παραγωγικά τις τεχνολογικές εξελίξεις, η τεχνολογία δεν προχώρησε, δεν εξελίχθηκε, έμεινε στάσιμη. Μη σας πω ότι πήγε και πίσω.

Τεχνητή Νοημοσύνη και Ελλάδα 

Μιλώντας για ρύθμιση, μετά τη Σύνοδο Κορυφής για την ΑΙ στο Παρίσι, ορισμένοι εκπρόσωποι του κλάδου της τεχνολογίας χαρακτήρισαν τη σύνοδο κορυφής «παντομίμα της προόδου», γιατί, για τα δικά τους δεδομένα, πήρε ρυθμιστική στροφή. Συμφωνείτε με τον χαρακτηρισμό;

Όχι, δεν συμφωνώ. Θεωρώ ότι στο Παρίσι δημιουργήθηκε ένα ρήγμα στον παλαιό λεγόμενο δυτικό κόσμο. Η λεγόμενη δυτική ομάδα δεν είναι πλέον ενωμένη, ενώ ταυτόχρονα η Κίνα αρχίζει να κλείνει το μάτι στον ρηγματωμένο δυτικό κόσμο, θέλοντας να υποκαταστήσει τις ΗΠΑ σε μία στροφή στην πολιτική, έτσι όπως φαίνεται ότι εκείνες θέλουν να την κάνουν. Το δεύτερο σημαντικό στοιχείο που εγώ κράτησα από το Παρίσι είναι ότι εφεξής θα έχουμε ad hoc ετερόκλητες συμμαχίες ανάμεσα σε κράτη, εταιρείες και οργανώσεις, για ad hoc projects. Όταν τα ad hoc projects τελειώνουν, οι συμμαχίες θα διαλύονται και θα διαμορφώνονται καινούργιες για άλλα project. Έχω την αίσθηση όμως ότι η τεχνολογία της τεχνητής νοημοσύνης αποτελεί πρόκληση για τρεις σημαντικούς πυλώνες εξέλιξης: τη δημοκρατία, την ανθρωπότητα και την ανακατανομή της γεωπολιτικής ισχύος. Και στο Παρίσι φάνηκε ότι και οι τρεις αυτοί πυλώνες θα μεταμορφωθούν άρδην μέσα από τη χρήση και τη διπλωματία της τεχνητής νοημοσύνης.

Πάμε να βάλουμε και την Ελλάδα στον χάρτη.

Η Ελλάδα, τους τελευταίους δεκαέξι μήνες έχει κάνει ουσιαστικό άλμα, και δεν νομίζω ότι περιαυτολογούμε τώρα. Είναι εμφανές. Πριν από δεκαέξι μήνες η χώρα δεν είχε κείμενο για την τεχνητή νοημοσύνη, δεν διέθετε ψηφιακά εργαλεία, όπως αυτά που διαθέτει σήμερα, δεν συμμετείχε ενεργά σχεδόν σε κανένα διεθνές φόρουμ για την ΑΙ. Σήμερα, συμμετέχει στον ΟΟΣΑ, την UNESCO, τον ΟΗΕ, προφανώς στην ΕΕ, και σε άλλες ομάδες χωρών-κρατών, κάνοντας εξαιρετική δουλειά σχετικά με εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης. Είμαστε παντού. Από τα έξι έργα που περιλάμβανε το blueprint που παρουσιάσαμε τον Νοέμβριο του 2024 στον πρωθυπουργό για την ΑΙ, δύο ήδη υλοποιούνται. Και ο Pharos και το Lyceum project είναι ήδη στη «γραμμή παραγωγής», και σταδιακά θα εκκινήσουμε και τα υπόλοιπα τέσσερα. Η Ελλάδα πλέον συμμετέχει ενεργά, δεν είναι απλός παρατηρητής. Και αυτό είναι μια κατάκτηση.

Μπορούμε να αφηγηθούμε το backstory αυτού του επιτεύγματος;

Το backstory ξεκινά αμέσως μετά τις εκλογές του 2023, όταν εξέφρασα στον πρωθυπουργό την άποψή μου ότι η Ελλάδα δεν έχει την πολυτέλεια να μείνει πίσω σε μία εκθετικά εξελισσόμενη τεχνολογία, πέφτοντας στην παγίδα όλων των προηγούμενων τεχνολογικών επαναστάσεων, κατά τις οποίες η χώρα απλώς ακολουθούσε τα προηγούμενα κύματα. Ο πρωθυπουργός το αντελήφθη ακαριαία και ζήτησε την πρότασή μου για μία συμβουλευτική επιτροπή. Καταλήξαμε σε ονόματα υψηλού κύρους και είμαστε ιδιαίτερα υπερήφανοι που αυτή η ομάδα συνεστήθη με επικεφαλής τον Κωστή Δασκαλάκη. Ομολογώ ότι ήμουν εξαιρετικά τυχερός, γιατί κατά τη διάρκεια αυτού του ενός έτους που συνεργάστηκα με τον Κωστή ήταν σαν να έκανα μαζί του ένα δωρεάν μεταπτυχιακό, που άλλοι θα πλήρωναν αρκετές χιλιάδες δολάρια στο MIT για να το αποκτήσουν. Τον Νοέμβριο του ’23, μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας και με την καθοδήγηση του Κωστή Δασκαλάκη, συστάθηκε η Επιτροπή, χαράξαμε ένα πλάνο χωριζόμενοι σε έξι ομάδες εργασίας, συνομιλήσαμε με αρκετούς ανθρώπους εντός και εκτός Ελλάδος, συγκεντρώσαμε απόψεις ειδικών, τις διυλίσαμε επιστημονικά και τεχνοκρατικά, και ακριβώς ένα χρόνο μετά παρουσιάσαμε το σχέδιό μας στον πρωθυπουργό. 

Παράλληλα, μέσα σε αυτό τον χρόνο, «τρέχαμε» αυτό που για μένα αποτελούσε προτεραιότητα, τον στόχο να μη μείνει η χώρα εκτός, να μπορέσει δηλαδή η Ελλάδα να ασκήσει ουσιαστική AI diplomacy (διπλωματία τεχνητής νοημοσύνης), συμμετέχοντας σε όλα τα διεθνή φόρα. Και αυτό το επιτύχαμε. Μέσα σε ένα χρόνο, καταφέραμε να κάνουμε αυτό που αντικειμενικά δεν είναι πολύ δύσκολο να γίνει, αρκεί κάποιος να αποφασίσει να εργαστεί οργανωμένα, συντεταγμένα, στοχοπροσηλωμένα. Μέθοδο θέλει και καλή συνεργασία. Οι άνθρωποι νομίζουν ότι στην πολιτική υπάρχει ένα μαγικό ραβδί που υλοποιεί πράγματα ως διά μαγείας. Δεν ισχύει. Λίγο συγκρότηση να έχεις, ένα σχέδιο να καταστρώσεις και να το ακολουθήσεις ανεπηρέαστος, το αποτέλεσμα θα έρθει.

Αναφερθήκατε νωρίτερα στις προηγούμενες επαναστάσεις και σκέφτομαι πώς σε μια χώρα όπως η Ελλάδα, στην οποία δεν υφίσταται καν συνέχεια του κράτους, το να έχουμε ξαφνικά μία ειδική γραμματεία μακροπρόθεσμου σχεδιασμού είναι…

Αλλαγή παραδείγματος…

Εντελώς. Θέλω να ρωτήσω όμως κάτι πρακτικής φύσεως σχετικά με τις μελέτες που έχει υλοποιήσει η Ειδική Γραμματεία έως τώρα. Πώς αυτές οι μελέτες θα μετατραπούν σε πολιτικές και θα εφαρμοστούν προς όφελος της κοινωνίας;

Δεν με ενδιαφέρει καθόλου οι μελέτες να γίνουν πολιτικές. Με ενδιαφέρει να γίνει πολιτική αυτό το οποίο εκκινήθη για να υλοποιηθούν οι μελέτες. Το πρώτο και διαρκές αίτιο ήταν και είναι να αλλάξουμε το mindset της δημόσιας διοίκησης, γι’ αυτό και στη Γραμματεία διαρκώς λέμε ότι «future is a mindset, not a time frame». Θέλουμε να αντιμετωπίζουμε το μέλλον ως τρόπο σκέψης, όχι ως χρονικό ορόσημο. Με βάση αυτή την αφετηρία, ξεκινήσαμε να κάνουμε μελέτες οι οποίες αφορούν προοπτικές της χώρας σε μείζονα θέματα για τα επόμενα είκοσι χρόνια. Είμαι σίγουρος ότι μετά από πέντε χρόνια θα ακολουθήσουν καλύτερες μελέτες, υποκαθιστώντας τις υπάρχουσες. Αυτό όμως που δεν θέλω σε καμία περίπτωση να πάει χαμένο είναι η προσπάθεια να εισαγάγουμε την κουλτούρα της μακροπρόθεσμης σκέψης στην ελληνική δημόσια διοίκηση, σκεπτόμενοι με όρους της επόμενης μέρας. Να μάθουμε να σκεφτόμαστε ότι στην παραγωγή δημόσιας πολιτικής δεν εκπροσωπούμε το σήμερα ή το αύριο, αλλά και αυτούς που ακόμη δεν έχουν γεννηθεί.

Νόημα, ερμηνεία και ανθρώπινη ανοησία

Η ανάγκη για αλλαγή του mindset μου θυμίζει κάτι που έχει πει ο Χαράρι, ότι άλλοι εφευρίσκουν τις τεχνολογίες (επιστήμονες) και άλλοι αποφασίζουν για τη χρήση τους (πολιτικοί), αποκαλώντας τους πολιτικούς παραμυθάδες (storytellers). Το ερώτημα είναι αν η ΑΙ θα αναγκάσει τους πολιτικούς να είναι λιγότερο παραμυθάδες και περισσότερο τεχνοκράτες. Ή, ακόμα καλύτερα, και τα δύο. 

Αυτή είναι μία ενδιαφέρουσα διάσταση. Κατά πόσο δηλαδή θα μπορέσει η ΑΙ να μας υποκαταστήσει και στην παραγωγή οράματος και νοήματος. Ξέρετε, ο άνθρωπος, ακόμα και αν τον αποφλοιώσουμε από οτιδήποτε θεωρούμε ότι τον συνιστά, χάνει την ανθρώπινη διάστασή του αν του αφαιρέσουμε δύο συγκεκριμένα χαρακτηριστικά: το νόημα και την ερμηνεία. Αν του αφαιρέσουμε τη μοναδική δυνατότητα που έχει ως έμβιο ον να δίνει και να παράγει νόημα, να δίνει και να λαμβάνει την ερμηνεία του κόσμου, και μετά να την ανανοηματοδοτεί, τότε τον μετατρέπουμε σε ένα χαρούμενο δίποδο ζωάκι, το οποίο χαίρεται με απλά πράγματα. Η τεχνητή νοημοσύνη δεν θα μπορέσει να δώσει νόημα στη ζωή του ανθρώπου, και πολύ περισσότερο δεν θα μπορέσει να ερμηνεύσει τη ζωή του στον μάταιο αυτό κόσμο. Ως εκ τούτου, αυτά τα βασικά χαρακτηριστικά, που αποκτούν πολιτική διάσταση διαμέσου του πολιτικού οράματος, το οποίο πρέπει διαρκώς να εξυφαίνεται, θα παραμείνουν στην ανθρώπινη διάσταση. Το ζήτημα είναι να μην μπλέξει το μίγμα της υποκατάστασης, να μη φτάσουμε σε έναν βαθμό που θα δίνουμε νόημα και ερμηνεία, αναζητώντας όμως με τη βοήθεια της ΑΙ. Η τεχνητή νοημοσύνη δεν πρέπει να εισέλθει σε κάτι τέτοιο.

Ενδέχεται η ΑΙ ως πράκτορας (agent), σε αντίθεση με ένα απλό εργαλείο όπως το σφυρί, να μας εξαναγκάσει σε μία μορφή «βίαιης ενηλικίωσης», ώστε να αλλάξουμε εμείς οι ίδιοι το πολιτικό μας αφήγημα;

Έχω την εντύπωση ότι ο άνθρωπος βρίσκεται ενώπιος ενωπίω με μία συγκλονιστική τεχνολογία, που διαρκώς θα του θέτει υπαρξιακά ερωτήματα, αλλά δεν θα μπορέσει να τον υποκαταστήσει. Ξέρετε γιατί; Στον επίλογο του βιβλίου που ετοιμάζω, κάνω λόγο για ένα βελούδινο διαζύγιο που ίσως πάρει στο μέλλον η ενισχυμένη τεχνητή νοημοσύνη από την ανθρωπότητα. Αντί να πάμε στο δυστοπικό σενάριο των χολιγουντιανών ταινιών που θέλει την ΑΙ να υποκαθιστά ή και να κυριαρχεί του ανθρώπου, ενδέχεται να πάμε σε ένα πολύ πιο απαλό, γοητευτικό σενάριο ενός ωραιότατου βελούδινου διαζυγίου, κατά το οποίο η τεχνική της εξέλιξης της τεχνητής νοημοσύνης θα φτάσει τόσο ψηλά, επειδή θα είναι τελείως διαφορετική από εμάς, γιατί σταδιακά θα αρχίσει να σκέφτεται πολύ διαφορετικά από εμάς, και μία ωραία μέρα θα πει: «Δεν με ενδιαφέρει ούτε ο πλανήτης σας ούτε αυτό που κάνετε. Καθίστε εσείς εδώ, με τις αδυναμίες και τα πάθη σας, με τα οράματα και τα θέλω σας, εμένα πλέον δεν μου λέει τίποτα όλο αυτό, φεύγω».

Αντί για εμάς, θα ενηλικιωθεί η ΑΙ.

Και θα σηκωθεί να φύγει.

Αναρωτιέμαι αν κινδυνεύουμε περισσότερο από αυτό που ο Νουριέλ Ρουμπινί αναφέρει ως ανθρώπινη ανοησία και λιγότερο από την ΑΙ. 

Προφανώς. Και αυτό από το οποίο κυρίως κινδυνεύουμε είναι η άγνοια της ανθρώπινης ανοησίας που μας διακατέχει, στην οποία μας ρίχνει η υπέρμετρη φιλαυτία και ο ναρκισσισμός μας, οδηγώντας μας με τα χίλια πάνω σε έναν τοίχο, θέτοντάς μας πάλι αντιμέτωπους με τις ψυχο-πνευματικές μας αδυναμίες, αναγκάζοντάς μας να ξεκινάμε από την αρχή. Ο άνθρωπος δυσκολεύεται να ωριμάσει. Η ωρίμανση είναι μία απαιτητική διαδικασία. Έχω την εντύπωση ότι, ακόμα και αν αρχίσουμε να βελτιωνόμαστε με την εξέλιξη της τεχνολογίας, κάτι που θα γίνει καταρχάς βιολογικά, δεν θα το επιτύχουμε και νοητικά. Η παγίδα της τεχνητής νοημοσύνης ενδεχομένως θα είναι να μαγνητίσει τόσο πολύ τις πνευματικές μας ικανότητες, ώστε να εναποθέσουμε σχεδόν τα πάντα προς επίλυση στην ΑΙ και εμείς να πέσουμε σε μία πνευματική απίσχναση, από την οποία δύσκολα θα καταφέρουμε να βγούμε. Το βλέπω ως έναν πιθανό κίνδυνο, και καλό θα είναι να αρχίσουμε να το συζητάμε μήπως και αποτραπεί. Θα φτάσουμε σε ένα σημείο που η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορεί να μας υπο- και αντι-καταστήσει σε πολλούς τομείς, και επειδή ο άνθρωπος είναι ένα τεμπέλικο ον, δεν θέλει να καταναλώνει πολλές θερμίδες, γιατί, όπως λέει και ο Χαράρι, είναι στο DNA μας, θα φτάσουμε σε ένα σημείο που θα λέμε στην ΑΙ «κάνε αυτό», θα το κάνει εξαιρετικά, θα κάνει και το άλλο, και το επόμενο, και θα εκπληρώνει κάθε αίτημά μας. Οπότε, σταδιακά θα αρχίσουμε να φθίνουμε πνευματικά, θα μεταμορφωθούμε σε υπερτροφικά, υπερλιπώδη πνευματικά όντα, τα οποία πλέον δεν θα κινούν κανένα πνευματικό μυ.

Ήθελα να σας κάνω μια ερώτηση για την επιδίωξη του ελεύθερου χρόνου, αλλά έτσι όπως το θέτετε…

Ο ελεύθερος χρόνος έχει ένα απόλυτο ψυχοσωματικό όφελος και αντικείμενο, αρκεί να συνδέεται με την ανθρώπινη δημιουργικότητα, να δύναται δηλαδή ο άνθρωπος να τον εκμεταλλεύεται γόνιμα και παραγωγικά πνευματικά, όχι να τεμπελιάζει. Όταν θα έρχεται η ΑΙ και θα σου υποκαθιστά κάθε πνευματική και δημιουργική ανάγκη και έκκληση ενδιαφέροντος που μπορεί να διαθέτεις, τότε το μίγμα αλλάζει. Τότε δεν είναι ευλογία, είναι κατάρα.

Πάντως, ιστορικά, ό,τι και να έχουμε ανακαλύψει, η δίψα για περαιτέρω ανακάλυψη δεν ικανοποιείται. 

Ελπίζω να έχετε δίκιο. Επαναλαμβάνω ωστόσο ότι δεν είμαστε σε σημείο απλής τεχνολογικής εξέλιξης. Είμαστε σε κάτι λίγο διαφορετικό.

Υγεία, παιδεία και τεχνητή νοημοσύνη

Ισχύει. Πάμε στο longevity economics. Η Ελλάδα και ο δυτικός κόσμος είναι αντιμέτωποι με τη γήρανση του πληθυσμού και ταυτόχρονα με την προοπτική ενός πληθυσμού 10 δισ. ανθρώπων έως το 2050. Μπορεί να αξιοποιηθεί η τεχνητή νοημοσύνη, ώστε τα άτομα μεγαλώνοντας να παραμένουν ενεργά, ικανοποιώντας έτσι ένα καίριο κοινωνικο-πολιτικό ζητούμενο της εποχής;

Είναι πολύ σημαντικό ζητούμενο αυτό, γιατί επηρεάζει τη ζωή των σταδίων που είχαμε συνηθίσει μέχρι τώρα να έχουμε. Στο πρώτο στάδιο ολοκληρώναμε τις σπουδές, στο δεύτερο διαμορφώναμε την καριέρα και την επαγγελματική μας πορεία, και στο τρίτο στάδιο περνούσαμε στη συνταξιοδότηση. Αυτό αλλάζει πλέον. Η τεχνητή νοημοσύνη θα επηρεάσει άρδην και τα τρία στάδια της ζωής. Θα εισέλθει στο πρώτο στάδιο, αλλάζοντας τον τρόπο με τον οποίο εκπαιδευόμαστε, μαθαίνουμε και πορευόμαστε. Θα εισέλθει στο δεύτερο στάδιο, θα μπει όμως και στο τρίτο, επηρεάζοντας μεταμορφωτικά τον τομέα της υγείας, αλλά ακόμα εντονότερα θα επηρεάσει τη βελτίωση των ικανοτήτων μας, επιτρέποντάς μας να συνεχίσουμε να παράγουμε ακόμα και στο μέχρι τώρα αποκαλούμενο τρίτο στάδιο της ζωής. Το πιο ενδιαφέρον είναι ότι με τη χρήση της ΑΙ τα στάδια θα εναλλάσσονται. Θα μπορείς να είσαι στο στάδιο της σύνταξης και να επιστρέφεις στο πρώτο, της μάθησης. Θα μπορείς να βγαίνεις από το στάδιο της μάθησης, κάνοντας μια παύση σαν να είσαι σε σύνταξη, και για κάποια χρόνια με τη βοήθεια της ΑΙ να κάνεις κάτι άλλο, που θα έρχεται να ενισχύσει ταλέντα που θες να αναπτύξεις αλλά δεν το έχεις κάνει στο στάδιο της εκπαίδευσης, και μετά θα επιστρέφεις στο δεύτερο στάδιο που είναι η επαγγελματική σου σταδιοδρομία. Με τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης τέτοιου είδους μεταβάσεις θα γίνονται πολύ ευκολότερα και γρηγορότερα. Γι’ αυτό και έχει μεγάλη σημασία το concept της διά βίου μάθησης να διαπερνά εγκάρσια όλα τα στάδια της ζωής. Μόνο αυτό θα μας κρατήσει ενεργούς στην πορεία εξέλιξης και συνεξέλιξής μας με την ΑΙ.

Κράτησα για το τέλος την υγεία και την παιδεία, τους δύο πυλώνες της κοινωνίας, οι οποίοι στην Ελλάδα αποτελούν τους μεγάλους ασθενείς. Μπορεί όλη αυτή η δουλειά που γίνεται με την ΑΙ να μας βοηθήσει να μεταμορφώσουμε αυτούς τους δύο τομείς με τρόπο που να υπηρετούν τον σκοπό τους; Γιατί αυτή τη στιγμή δεν τον υπηρετούν.

Η τεχνητή νοημοσύνη στον χώρο της υγείας είναι το πρώτο κεφάλαιο της εξέλιξης της τεχνολογίας που θα μας αφήσει άναυδους. Το δεύτερο κεφάλαιο σχετίζεται με το biotech (βιοτεχνολογία), το οποίο με τη χρήση της ΑΙ θα γίνει turbo-charge, και το τρίτο σχετίζεται με το neuroscience (νευροεπιστήμη) που και αυτό με τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης θα γίνει turbo-charge επί δύο. Αυτά που θα ζήσει η ανθρωπότητα με τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στα επόμενα δέκα χρόνια στον χώρο της υγείας είναι πράγματα που δεν τα έχει ζήσει συνολικά τα προηγούμενα εκατό. Θα μιλάμε για digital health (ψηφιακή υγεία). Το ζήτημα είναι ότι ακόμα και στον κλάδο της υγείας και της παιδείας είμαστε λίγο πίσω σε σχέση με το τι θέλουμε να κάνουμε με αυτού του είδους την τεχνολογία. Τώρα αναζητά η ανθρωπότητα τρόπους αξιοποίησης αυτού του τρομερού εργαλείου που έχει στα χέρια της. Στον κλάδο της υγείας ίσως είναι ευκολότερο, γιατί ξέρεις ότι έχεις να πολεμήσεις π.χ. δέκα βασικές ασθένειες. Παράδειγμα ο Ντέμης Χασάμπης. Πήρε το Νόμπελ Χημείας γιατί βρήκε την ακολουθία των πρωτεϊνών, τεράστιο άλμα για την ανθρωπότητα. Συγκλονιστικό. Θα μας ανοίξει ορίζοντες που δεν τους έχουμε φανταστεί μέχρι τώρα. Στον χώρο της παιδείας, θα μας προσφέρει την τεράστια δυνατότητα να έχουμε εξατομικευμένη, προσωποποιημένη μάθηση, η οποία θα «κουμπώνει» πάνω στις ιδιαίτερες ανάγκες και δεξιότητες κάθε ανθρώπου. Οι μαθητές θα έχουν τη δυνατότητα να μην αποτελούν κομμάτι μιας ενιαίας εκπαιδευτικής διαδικασίας, αλλά να αναπτύσσουν τη δική τους ιδιαίτερη ταυτότητα, η οποία θα ενισχύει τα skills, τα χαρίσματα και τα ταλέντα τους, βοηθώντας τους να πάνε ένα βήμα παρακάτω. Στην εκπαίδευση όμως πρέπει να μιλήσουμε και για εκπαίδευση της ΑΙ.

ΑΙ literacy.

Ακριβώς. Εγγραμματισμός σε αυτού του είδους την ψηφιακή τεχνολογία. Αυτό δεν είναι απλή υπόθεση. Είναι πολύ πιο απαιτητικό.

Και στα τρία στάδια της ζωής.

Διά βίου μάθηση.

Για να μιλάμε και για κοινωνική δικαιοσύνη, για μια διάχυση της νέας τεχνολογίας με όρους ισονομίας και ίσων ευκαιριών.

Ακριβώς. Σας είπα και στην αρχή, η ΑΙ είναι πρόκληση και για τη δημοκρατία και για την ανθρωπότητα και για τη γεωπολιτική ισχύ, και γι’ αυτό χρειάζεται αυτό που λέτε, ως φάρος ορθής πορείας. Ισότητα, δικαιοσύνη, να μην πορευτούμε, εξαιτίας αυτού του συγκλονιστικού εργαλείου, προς ένα μέλλον τρομερών ανισοτήτων. Θα είναι πολύ μεγάλο κρίμα για την ανθρωπότητα.