Αμερικανός διπλωμάτης με τεράστια εμπειρία, πρώτος διευθυντής της National Security Agency, καθηγητής διεθνών σχέσεων στα Πανεπιστήμια Virginia και George Washington, πρώην αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, μόνιμος αντιπρόσωπος των ΗΠΑ στον ΟΗΕ, ο Τζον Νεγροπόντε βρέθηκε στην πρώτη γραμμή των διεθνών εξελίξεων για πάνω από 50 χρόνια. Η Οικονομική Επιθεώρηση συνομίλησε μαζί του αναζητώντας απαντήσεις σε πιεστικά πλέον ερωτήματα όπως το θρυλούμενο τέλος της Δύσης, η ανάδυση ευρύτερων σφαιρών επιρροής, τα μελλοντικά σχέδια του Ντόναλντ Τραμπ και πως αυτά αναδιαμορφώνουν τις έννοιες του συμμάχου, του φίλου ή και του εχθρού, καθώς και το γιατί οι άνθρωποι του νέου Αμερικανού προέδρου θεωρούν ότι βρίσκονται σε κάποιου είδους επαναστατική διαδικασία. 

Αντιμέτωποι με μια επανάσταση

Να ξεκινήσουμε με ένα ευρύτερο, ενδεχομένως απλοϊκό ερώτημα; Στην τωρινή εποχή, τι είναι ο εχθρός; Τι είναι ο αντίπαλος; Τι είναι ο συνομιλητής; Και τι ο σύμμαχος; Έχουν αλλάξει ριζικά αυτές οι έννοιες;

Δείτε, έχω μια μάλλον παραδοσιακή προσέγγιση σ’ αυτό το θέμα, που διαβλέπω ότι δεν είναι και τόσο διαφορετική από τη δική σας. Γεννήθηκα πριν από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, έζησα την καριέρα μου κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου και μέχρι πρόσφατα. Και πιστεύω ότι οι ΗΠΑ, ως σύμμαχος των άλλων χωρών του ΝΑΤΟ, είχαν σαφώς μπροστά τους μια «ημέρα της κρίσεως». Όμως… τι είναι ο σύμμαχος, τι ο συνομιλητής, τι ο αντίπαλος; Βλέπω στην ερώτησή σας την αίσθηση ότι ο Ντόναλντ Τραμπ βρίσκεται σε μια διαδικασία όπου επιχειρεί να μεταβάλει τις απαντήσεις σ’ αυτά τα ερωτήματα. Αυτό ακριβώς θεωρώ ότι κάνει – αλλά δεν είμαι καθόλου βέβαιος ότι έχει αληθινά κάποιο σχέδιο. 

Είναι λίγο σαν την εποχή της Πολιτιστικής Επανάστασης στην Κίνα, σαν να βρίσκεσαι στο Χονγκ Κόνγκ και να παρακολουθείς την Πολιτιστική Επανάσταση − τη θυμούμαι εκείνη τη συγκυρία. Την εποχή εκείνη η Κίνα ήταν απολυταρχικό κράτος με έναν ανθρώπινο θεό: τον πρόεδρο Μάο. Τα πράγμα ήταν πολύ απλά να επεξηγηθούν – βέβαια δεν ήταν και τόσο απλή η κατάσταση καθώς κατέστρεφε, τότε, οτιδήποτε είχε αξία. Τα πράγματα άλλαξαν μόνο όταν ο Μάο είχε πλέον γεράσει για να ασκεί την εξουσία σε καθημερινή βάση, οπότε η Κίνα άρχισε να στρέφεται περισσότερο προς την ιδιωτική οικονομία. Και ύστερα ο ρυθμός της αλλαγής επιταχύνθηκε…

Έτσι λοιπόν –και εδώ– είναι σαν να βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μιαν επανάσταση: οι άνθρωποι που διαχειρίζονται τα πράγματα θεωρούν ότι είναι σε επαναστατική φάση. Θυμάμαι την πρώτη θητεία Τραμπ, 2016-17, ότι, όταν συναντούσες ανθρώπους του επιτελείου του, σου έλεγαν: «Καλά, στις ΗΠΑ κάθε είκοσι ή τριάντα χρόνια γίνεται μια επανάσταση: έρχεται ένας ηγέτης και προσπαθεί να αλλάξει ριζικά τα πάντα». Στην πρώτη εκείνη θητεία δεν πήγε και πολύ μακριά: αυτή τη φορά κινήθηκε γρήγορα και έχει συγκεντρώσει την ομάδα του, που είναι αποφασισμένη να τον βοηθήσει να υλοποιήσει πολλές αλλαγές. Ειλικρινά, όμως, δεν αντιλαμβάνομαι τι προσπαθεί να κάνει.

Είναι φανερό ότι αδυνατίζει τις ΗΠΑ. Βέβαια, το Χρηματιστήριο είναι δικό του, και αυτό είναι μια επιτυχία. Όμως, τους συμμάχους μας κατορθώσαμε να τους έχουμε εξοργίσει, η δε λεγόμενη διατλαντική συμμαχία έχει πλέον αμφισβητηθεί.

Μήπως πρόκειται όμως για κινήσεις τακτικής; Για μεθόδους διαπραγμάτευσης;

Σημαντικό ερώτημα, αυτό. Και με τον Ντόναλντ Τραμπ δεν είναι πάντα εύκολο να διακρίνεις. Λειτουργεί με τακτικισμούς σε θέματα που για πολλούς από εμάς, που τα χειριστήκαμε επί πενήντα ή εξήντα χρόνια, δεν έχουν τακτικό χαρακτήρα, αλλ’ είναι τα απολύτως θεμελιώδη. Είναι υπαρξιακά. Το ΝΑΤΟ αποτελεί υπαρξιακό θεσμό, αλλά δεν το αντιμετωπίζουν πλέον σαν τέτοιο. Η δε πολύκροτη συνάντηση στο Οβάλ Γραφείο του Λευκού Οίκου με τον πρόεδρο Ζελένσκι υπήρξε η απόλυτη καταστροφή. Όταν, εν συνεχεία, έγινε γνωστό ότι αποφασίστηκε να αποκατασταθεί η ροή κάποιων αμυντικών προμηθειών, και ακόμα περισσότερο η παροχή πληροφοριών προς την Ουκρανία, φάνηκε σαν μια χαραμάδα ελπίδας. Όμως δεν ξέρουμε τη συνέχεια: πάντως, όντως φαίνεται να είναι γι’ αυτόν μια μορφή διαπραγμάτευσης. Την οποία, τώρα, πάει να τη μετατρέψει σε κανονικότητα. Το ίδιο άλλωστε ισχύει και προκειμένου περί των σχέσεων με τη Ρωσία ή με την Κίνα. Δεν ξέρω αν το σημειώσατε, αλλά ξεκίνησε από αυτό το ημισφαίριο, από τα σύνορά μας, κάνοντας κινήσεις προς τη Λατινική Αμερική, τον Παναμά, το Μεξικό. Ύστερα κινείται προς την Ευρώπη – Δυτική Ευρώπη και ΝΑΤΟ. Αλλά δεν έχει ακόμη προσπεράσει τη Ρωσία.

Τραμπ, συναλλακτικότητα και ελληνο-αμερικανική κοινότητα

Εννοείτε ότι εκεί θα δούμε αντίστοιχα βήματα ανατροπής;

Δεν έχουμε δει ακόμη ουσιαστικά δείγματα γραφής για το τι θα κάνει ο Ντόναλντ Τραμπ με την Κίνα, με τη Νότια Κορέα, την Ιαπωνία κ.ο.κ. Εκεί τα πράγματα είναι κάπως διαφορετικά, επειδή δεν υπάρχει σύστημα συλλογικής άμυνας, αλλά σχέσεις με επιμέρους χώρες: Νότια Kορέα, Ιαπωνία, Αυστραλία. Δεν θεωρώ πιθανό να αλλάξει τη σχέση με την Αυστραλία πάντως. Αλλά δεν γνωρίζουμε τι θα συμβεί –για παράδειγμα– με Ιαπωνία και Κορέα: θα τους ζητήσει να πληρώσουν περισσότερα για την προστασία που τους παρέχεται; Δηλαδή να απαιτήσει μεγαλύτερο ποσοστό του ΑΕΠ τους; Θέτω το ερώτημα επειδή οι χώρες αυτές έχουν ήδη κάνει περισσότερα απ’ ό,τι οι ευρωπαϊκές για ενίσχυση της άμυνάς τους.

Εδώ, μάλιστα, θα έλεγα ότι η Ελλάδα θα πρέπει να θεωρείται σε καλό επίπεδο στον νου του προέδρου Τραμπ: συμπαθεί την Ελλάδα, τη συμπαθεί άλλωστε επειδή στις προεκλογικές του καμπάνιες Ελληνο-Αμερικανοί τού δίνουν χρηματοδότηση. Οπότε δεν θεωρώ ότι με την Ελλάδα θα έχει κάποιο ιδιαίτερο πρόβλημα: πιο προβληματικά βλέπω να εξελίσσεται η σχέση με την Ευρώπη συνολικά…

Μήπως όμως η γνωστή τάση του Τραμπ να επιχειρεί να στήνει ντηλς, να προσεγγίζει δηλαδή τα πράγματα σε συναλλακτική βάση, του κάνει ευκολότερη μια συνεννόηση π.χ. με την Τουρκία; Όπου ο πρόεδρος Ερντογάν έχει –και αυτός– μια παράδοση ντηλς; Ενώ η Ελλάδα, καθώς και η ΕΕ, έχουν μια τάση να μιλούν για διεθνές δίκαιο και θεμελιώδη δικαιώματα, πράγματα που δεν τυγχάνουν ιδιαίτερης συμπάθειας από τον Τραμπ;

Πάλι πολύ ενδιαφέρουσα ερώτηση! Κατά τη γνώμη μου –ενδεχομένως δε να κρύβεται εδώ και κάτι σαν ελπίδα– στις ΗΠΑ θα δειχτεί πολύ υποστηρικτική προς τον Τραμπ, οπότε θα αντισταθεί προς κάθε προσπάθειά του να χτίσει πολύ στενή σχέση με την Τουρκία. Δεν λέω ότι κάτι τέτοιο θα αποτραπεί, όμως θεωρώ [ο Τραμπ] θα έχει ιδιαίτερο σεβασμό για τις απόψεις της Ελλάδας και της ελληνο-αμερικανικής κοινότητας, η οποία έχει συμβάλει κατά πολύ στην πολιτική διαδρομή του. Δεν πιστεύω να υπάρχουν πολλοί Τούρκοι-Τουρκο-Αμερικανοί που να διαθέτουν ανάλογα ισχυρή και άμεση επιρροή στην πολιτική διαδικασία των ΗΠΑ.

Θα ζήσουμε το τέλος της Δύσης;

Αλήθεια, τι πιστεύετε για εκείνο που πολλοί αναλυτές πλέον αναφέρουν ως «τέλος της Δύσης», ως τέλος της ιδέας της Δύσης; Ο Μάρτιν Γουλφ ήταν από τους πιο πρόσφατους που κινήθηκαν σε αυτή την κατεύθυνση: πρόκειται μήπως για υπερβολή; Ή μήπως κάτι τέτοιο είναι που ζούμε; Και… υπάρχει Δύση χωρίς τις ΗΠΑ;

Έχουμε ενάμιση μήνα [διαχείρισης Τραμπ] για να βγάλουμε συμπεράσματα. Γενικώς, είναι αρκετά δύσκολο να περιγράψει κανείς «τη Δύση». Κάποια στιγμή θυμούμαι προηγούμενη Αμερικανική Διοίκηση που επρόκειτο να εγκαταλείψει τη ΝAFTA, να πετάξει Μεξικό και Καναδά έξω – τότε όμως ήρθε ο υπουργός Γεωργίας και εξήγησε ότι για όλες τις 50 Πολιτείες των ΗΠΑ, το Μεξικό ήταν η πρώτη ή η δεύτερη μεγαλύτερη αγορά για τα αγροτικά προϊόντα τους. Όταν λοιπόν την είδε αυτή την πραγματικότητα και τη συνειδητοποίησε, όσο να ’ναι … άλλαξε άποψη!

Ξέρετε, πρόκειται για άνθρωπο που χρειάζεται να βρεις τον σωστό τρόπο να του δείξεις την πραγματικότητα. Μερικές φορές, λοιπόν, μπορεί να χρειαστεί να απαντήσεις με τον ίδιο τρόπο, να αυξήσεις [ανταποδοτικά] δασμούς, να μοιράσεις την πρόσβαση στις αγορές με διαφόρους τρόπους. Αναφέρομαι τώρα σε Καναδά και Μεξικό, και τη δυνατότητα να δώσουν πόνο κατά τρόπο που θα δείξει τη βλάβη που τους έχει προξενήσει [ο Τραμπ]. Ελπίζουμε να μη χρειαστεί να πάει έως εκεί το πράγμα, αλλά σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να χρειαστεί. Μπορεί.

Το δίδαγμα που έχω κρατήσει από την πρώτη θητεία Τραμπ, άμεσα ή έμμεσα, είναι ότι τελικά τα πράγματα κάπως διαμορφώνονται και προχωρούν. Όμως δεν ξέρω κατά πόσον θα ισχύσει αυτό ετούτη τη φορά. Όλοι λένε ότι έχει μεγαλύτερο πάθος στην άσκηση πολιτικής, ότι είναι πολύ πιο αποφασισμένος. Συναντά κανείς πολλά έντονα επίθετα σε συνεντεύξεις του: γι’ αυτό και υπάρχει η αίσθηση ότι έχει πιο σοβαρές προθέσεις – καθώς, δε, έχει μάθει από την πρώτη Προεδρία του, μπορεί να αποδειχθεί ικανότερος να τις εφαρμόσει.

Πάντως, για την ώρα, δεν μπορούμε να πούμε αν βρισκόμαστε στο τέλος της μιας ή της άλλης εποχής. Ένας συνάδελφος στο Εποπτικό Συμβούλιο του Ινστιτούτου Γούντροου Ουίλσον έλεγε: «Φθάσαμε στο τέλος της περιόδου Ουίλσον» − αν τα 14 σημεία του Γούντροου Ουίλσον ήταν η αρχή. [Σημ: Το «Διάγγελμα των 14 σημείων» του προέδρου Ουίλσον κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου έθεσε τις βάσεις του παγκόσμιου πολυμερούς συστήματος βάσει αρχών. Οδήγησε στη δημιουργία της Κοινωνίας των Εθνών, προκατόχου του ΟΗΕ]. Δεν νομίζω ότι είναι ακόμη καιρός να αποφανθούμε ότι τα «14 σημεία» είναι νεκρά.

Η γλώσσα της ισχύος και τα αντίβαρα

Ένα άλλο ζήτημα, τώρα: μιλάμε τόσην ώρα για τον πρόεδρο Τραμπ. Όμως μήπως οι ΗΠΑ –συνολικά– έχουν μετακινηθεί και θεωρούν την Ευρώπη «λαθρεπιβάτη»/free-rider, που επωφελείται της αμερικανικής προστασίας χωρίς να παρέχει ή ίδια κάτι; Και μήπως οι επιρροές τύπου Ίλον Μασκ πηγαίνουν προς μια διαφορετική ανάγνωση της πολιτικής, με βάση τη γλώσσα της ισχύος;

Για το πρώτο σκέλος … γνωρίζουμε ποιοι είναι οι φίλοι του Ντόναλτ Τραμπ. Και –πρώτα πρώτα– πολλοί απ’ αυτούς έχουν εις βάρος τους ποινικές καταδίκες, ή ποινικές εκκρεμότητες του ενός ή του άλλου είδους. Αλλά και ο ίδιος ο Ντόναλντ Τραμπ έχει καταδικασθεί για 34 διαφορετικά εγκλήματα. Νομίζω ότι είναι ο πρώτος κατάδικος για κακουργήματα που εξελέγη Πρόεδρος των ΗΠΑ. Αυτό το εγκληματικό παρελθόν δεν μπορεί να αγνοηθεί – όσο κι αν δεν του καταλογίσθηκε. Το άλλο είναι ότι τώρα, στη δεύτερη φορά του στην εξουσία, δεν δείχνει να διακρίνει μεταξύ δημοσίου και ιδιωτικού συμφέροντος. Δεν διστάζει να χρησιμοποιεί το αξίωμά του για να βοηθά τους φίλους του. Εκεί προκύπτει η πελώρια επιρροή των λιγοστών δισεκατομμυριούχων δίπλα του. 

Κόβονται προγράμματα που δεν συγκρίνονται με το όφελος που επιχειρεί να αποκομίσει από την τάξη των δισεκατομμμυριούχων και των εκατομμυριούχων. Πολύ δυσάρεστη κατάσταση.

Στην πολιτική και συνταγματική ιστορία των ΗΠΑ, η βάση είναι η διαδικασία των αντίβαρων/checks-and-balances. Εν πολλοίς, αυτό θεωρήθηκε ανέκαθεν το καίριο χαρακτηριστικό του αμερικανικού πολιτικού συστήματος.

Όμως, θα μπορέσει αυτό το σύστημα των checks-and-balances να αντέξει; Θα υπάρξει αρκετή αντίσταση απέναντι σε πολλές από τις πράξεις και τις προθέσεις του προέδρου –πλέον– Τραμπ;

Δεν ξέρω αν μπορεί αυτό να απαντηθεί, ακόμη. Είδαμε ότι σε μερικές, πρώτες και άμεσες, περιπτώσεις κατώτερα δικαστήρια άσκησαν μια επίδραση συγκράτησης στις πολιτικές Τραμπ. Δεν νομίζω όμως να είδαμε κάτι το αποφασιστικό. Πολλοί ήδη ανησυχούν άμα τα δικαστήρια στραφούν ευρύτερα εναντίον του, αν θα κάνει οτιδήποτε ώστε να βρει τρόπο να αγνοήσει τις αποφάσεις τους. 

Πάντως, άμα περάσουμε στην πολιτική διαδικασία, θα μετρήσει η στάση των ανθρώπων εκείνων που κατέστησαν εφικτό να γίνει ο Ντόναλντ Τραμπ πρόεδρος. Σίγουρα δεν [τον] βοηθάει μια πτωτική κίνηση στο Χρηματιστήριο. Ακόμα περισσότερο άμα η οικονομία περάσει σε φάση ύφεσης – γιατί δεν είναι ακριβώς εκείνο που πολλοί άνθρωποι στις ΗΠΑ ανέμεναν από τον Τραμπ. Θεωρούσαν ότι ο Τραμπ θα φέρει «ευκαιρίες». Πολλοί έχουν ακόμη αυτή την αντίληψη. Θα χρειαστεί λοιπόν να περιμένουμε: είμαστε σε μια ιδιαίτερη στιγμή της πολιτικής διαδρομής μας, ίσως και με επικίνδυνες στιγμές.

Όμως.. είναι οι Αμερικανοί ως λαός υπομονετικοί, να περιμένουν να προκύψουν τα οφέλη από μια διαχείριση Τραμπ;

Σημαντική διάσταση, αυτή. Όχι, δεν νομίζω ότι οι Αμερικανοί έχουν τη φήμη του υπομονετικού. Από την άλλη, σ’ αυτή την περίπτωση πιστεύω ότι θα χρειαστεί μια προσαρμογή των συμπεριφορών, αν πρόκειται να λειτουργήσει με επιτυχία το σύστημα των checks-and-balances. Θα χρειαστεί δηλαδή να υπάρξει κάποια μεταβολή στις στάσεις κάποιου ποσοστού –τουλάχιστον– εκείνων των ανθρώπων που ψήφισαν Τραμπ. Και αυτό, θα χρειαστεί κάποιον χρόνο. 

Όμως, δείτε, αν π.χ. κάνει κινήσεις περιορισμού των επιδομάτων των βετεράνων –ή πάλι αν καταλήξει σε επιδείνωση της διαχείρισης αυτών των προγραμμάτων– αν δηλαδή υπάρξουν περικοπές που θα πλήξουν τα συμφέροντα συγκεκριμένων ανθρώπων, τότε αυτό θα τον τραυματίσει. Ο Ίλον Μασκ δεν νομίζω ότι το αντιλαμβάνεται αυτό, ούτε και οι άνθρωποί του: βλέπουν τα στοιχεία που δίνουν τα κομπιούτερ και λένε «Θεέ μου! Τι σπατάλη!», αλλά δεν καταλαβαίνουν πώς λειτουργεί η Δημόσια Διοίκηση. Έχω περάσει 44 χρόνια της ζωής μου στον χώρο, και πιστέψτε με είναι εξαιρετικά πολύπλοκος! Κάποια προγράμματα, όπως της στήριξης των βετεράνων, ή πάλι της παροχής υπηρεσιών υγείας, πρέπει να κατανοηθεί γιατί υπάρχουν. Άμα πας και περικόψεις κάτι, δεν αργείς να πεις «Ωχ! Δεν έπρεπε να προσβάλω τους βετεράνους! Δεν έπρεπε να χτυπήσω την υγεία των ανθρώπων!», γι’ αυτό οι διάφοροι Μασκ θα ’πρεπε να προσέχουν περισσότερο.

Η προοπτική πολυ-πολικού κόσμου

Μια τελευταία ερώτηση: τι άποψη έχετε σχετικά με τη συζήτηση για τον επερχόμενο πολυ-πολικό κόσμο, και μάλιστα την προοπτική να έχουμε πλέον έναν κόσμο με πολλά κέντρα γύρω από μεγάλες δυνάμεις και αντίστοιχες σφαίρες επιρροής;

Υπό κάποιαν έννοια, ήδη κάτι τέτοιο διαμορφώνεται μπροστά στα μάτια μας: Ρωσία, Κίνα και ούτω καθεξής. Ο Ντόναλντ Τραμπ υπό κάποιαν έννοια ξεκίνησε κάνοντας ένα δώρο στη Ρωσία, όταν δήλωσε ότι δεν θα στηρίξει ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ και θεώρησε ότι θα ’πρεπε να παραδοθούν εδάφη της Ουκρανίας στη Ρωσία, προκειμένου να υπάρξει ειρήνη. Δεν θεωρώ ότι –ακόμα κι αν το πίστευε– θα ’πρεπε να το πει αυτό δημοσίως. Δεν θα ’πρεπε να το κρατήσει στην τσέπη του για τη διαπραγματευτική διαδικασία; Αυτή ήταν μια πολύ προβληματική στιγμή. 

Πάντως πολλοί θεωρούν ότι υπάρχει αυτή η εικόνα, ενός κόσμου με μεγάλους παίκτες –ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα…− που θα κατέχουν το κέντρο της σκακιέρας. Εδώ το πρόβλημα έγκειται στο ότι, αν η κατάσταση στην Ουκρανία επιδεινωθεί άμεσα ή καταρρεύσει, αν επίσης καταφανεί ότι το ΝΑΤΟ δεν είναι πλέον όσο αποτελεσματικό ήταν παλιότερα, πόσο θα αργήσουμε να δούμε χώρες που έχουν μεν τη δυνατότητα να αναπτύξουν πυρηνικά, αλλά δεν το έκαναν έως τώρα, να κάνουν αυτή την επιλογή; Ασφαλώς εννοώ τη Γερμανία. Αλλά και την Ιαπωνία, τη Νότια Κορέα…

Ενώ λοιπόν επί 75 χρόνια το ΝΑΤΟ −και η πυρηνική ομπρέλα του ΝΑΤΟ− και την ειρήνη εξασφάλισε, αλλά και τον αριθμό των χωρών με πυρηνικά κράτησε σχετικά χαμηλά, τι θα γίνει τώρα αν αυτό το μοντέλο καταρρεύσει; Θα ζήσουμε μια κατάσταση αισθητής διάδοσης των πυρηνικών, και μάλιστα με ένα είδος σιωπηρής ενθάρρυνσης από μια χώρα όπως οι ΗΠΑ;

Λέτε ότι έχετε την ευθύνη για την υπεράσπιση της Ουκρανίας. Αν όμως το εννοείτε σοβαρά, και δεν έχετε μαζί σας τις ΗΠΑ, τότε τι ακριβώς θα κάνετε; Σε μια τέτοια περίπτωση, η Γερμανία πάντως δεν θα θεωρούσε απίθανο να επιλέξει να αναπτύξει πυρηνικά όπλα. Ασφαλώς και βλέπουμε μια τέτοια ιδέα εξαιρετικά δυσάρεστη – αλλ’ αυτή η εξέλιξη μπορεί να πάει εξαιρετικά γρήγορα. Ομοίως με την Ιαπωνία, και την περιοχή της Ανατολικής Ασίας/του Ειρηνικού.

Αληθινά, κρίσιμη φάση της ιστορίας των διεθνών σχέσεων!