Ο Patrick Odier ανήκει σε μια από τις πιο παλιές και επιφανείς οικογένειες τραπεζιτών της Ελβετίας. Πρόεδρος του Εποπτικού Συμβουλίου της οικογενειακής του επιχείρησης, του Lombard Odier Group, στην οποία ανήκει η διάσημη ελβετική ιδιωτική τράπεζα Lombard Odier, με έτος ίδρυσης το 1796 (!) και με περιουσιακά στοιχεία υπό διαχείριση που φτάνουν τα 192 δισεκατομμύρια CHF (μέχρι τα τέλη του 2022), ο Odier διαθέτει εμπειρία πάνω από 40 χρόνια στον τραπεζικό και χρηματοπιστωτικό τομέα. 

Έχει διετελέσει πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου της ίδιας τράπεζας από το 2014 μέχρι το 2022, αλλά και πρόεδρος της Ελβετικής Ένωσης Τραπεζών από το 2009 έως το 2016, ενώ σήμερα δραστηριοποιείται ενεργά στον τομέα της βιώσιμης τραπεζικής ως επικεφαλής της πλατφόρμας Swiss Sustainable Finance και του Building Bridges Foundation, δίνοντας έμφαση στις επενδύσεις με θετικό περιβαλλοντικό αντίκτυπο. Συνομιλήσαμε μαζί του για τις ιδιαιτερότητες του ελβετικού τραπεζικού συστήματος, τη νομισματική πολιτική και το ρόλο των κεντρικών τραπεζών, αλλά και τον αντίκτυπο των γεωπολιτικών ανακατατάξεων στον τραπεζικό τομέα.

Το ελβετικό τραπεζικό σύστημα

Κατάγεστε από μια οικογένεια σεβαστών τραπεζιτών – ήδη έξι γενεών. Κι εσείς ο ίδιος, αυτή τη δουλειά κάνετε, στο υψηλότερο επίπεδο, εδώ και σαράντα χρόνια. Σ’ αυτή λοιπόν τη δραστηριότητα, ποιες είναι οι μεγαλύτερες αλλαγές που έχετε δει να συμβαίνουν; Ας πούμε, η κατάργηση του ελβετικού τραπεζικού απορρήτου υπό την πίεση των αμερικανικών αρχών; Η οικονομική κρίση του 2008; Η εισόρμηση της τεχνολογίας και τώρα της τεχνητής νοημοσύνης/ΑΙ; Ή τι άλλο;

Η αλήθεια είναι ότι ο χρηματοπιστωτικός τομέας έχει πλέον καταστεί παγκόσμιος – οπότε η εξυπηρέτηση των οικογενειών, των επιχειρηματιών και των διαφόρων φορέων απαιτεί πολύ διευρυμένες τεχνικές και πολιτισμικές δεξιότητες. Ισχύει αυτό από πλευράς νομικής, εποπτικών ρυθμίσεων, από πλευράς πολιτικής ή και κατηγοριών στοιχείων ενεργητικού που καλείται κανείς να διαχειριστεί. Πέρα απ’ αυτό, όμως, η προστασία, η επαύξηση ή η μεταβίβαση περιουσιών ή κληρονομιών προϋποθέτει πλέον προθυμία και ικανότητα να συμβουλεύεις και να υπηρετείς – όχι απλώς να πουλάς χρηματοπιστωτικά προϊόντα.

Ως εκ τούτου, το να απορροφήσει κανείς τις νέες τεχνολογίες καταλήγει να είναι ουσιώδης προϋπόθεση προκειμένου να ερμηνεύει την πληροφορία, να ασκεί σωστή κρίση και να αναπτύσσει αντίστοιχες πεποιθήσεις. Υπ’ αυτή λοιπόν την έννοια, η ΑΙ μπορεί να αξιοποιείται για να ελέγχονται καλύτερα οι κίνδυνοι, αλλά και για να ελευθερωθεί χρόνος προκειμένου να υπηρετηθούν καλύτερα τα συμφέροντα επενδυτών και πελατών. Σε τελευταία ανάλυση, στον σημερινό μας κόσμο η οργανωτική και κριτική ανεξαρτησία αποτελεί καίριο παράγοντα για την ανάπτυξη της εμπιστοσύνης – η οποία με τη σειρά της είναι απαραίτητη για να δημιουργηθούν μακροπρόθεσμες σχέσεις.

Σε πρόσφατη συνέντευξή σας στους Financial Times λέγατε ότι «Κάθε παγκόσμια κρίση –μακροοικονομική, τραπεζική, στρατιωτική ή και υγειονομική– κατέληξε [οι ελβετικές τράπεζες] να έχουν μεγαλύτερο μερίδιο αγοράς». Εξηγήστε μας: πώς προκύπτει αυτό;

Η Ελβετία έχει υπέρ αυτής παράδοση δυο αιώνων στον χρηματοπιστωτικό τομέα, μια παράδοση βασιζόμενη σε σταθερό και ανεξάρτητο πολιτικό σύστημα, σε συντηρητικές μακροοικονομικές και δημοσιονομικές πολιτικές, σε έναν καινοτομικό βιομηχανικό τομέα, σε χαμηλό χρέος και σε αυστηρό σεβασμό του κράτους δικαίου. Όλα αυτά, συγκροτούν ένα προβλεπτό σύστημα. Αποτέλεσμα είναι η ισχύς του ελβετικού νομίσματος, που οδήγησε τη χώρα σε ρόλο προνομιούχου ασφαλούς καταφυγίου για διεθνοποιημένες οικογένειες, για επιχειρηματίες της διατήρησης πλούτου ή για τους οικονομικούς διευθυντές των εταιρειών ή διεθνών φορέων. Σήμερα, η Ελβετία διαχειρίζεται το 22% του διασυνοριακού πλούτου διεθνώς, ποσοστό που επιβεβαιώνει το κυρίαρχο μερίδιο αγοράς που έχει – και που διατηρήθηκε σταθερό στη διάρκεια των διαδοχικών πρόσφατων κρίσεων.

Πάντως πολύ πρόσφατα, μια συστημικά σημαντική ελβετική τράπεζα –η Crédit Suisse– κόντεψε να χρεοκοπήσει και χρειάστηκε να διασωθεί από την UBS. Τώρα, πάλι, οι ορκωτοί ελεγκτές δείχνονται δυσαρεστημένοι με τα λογιστικά στοιχεία της ίδιας της UBS . Μήπως υπάρχει όφις στον Παράδεισο;

Η απορρόφηση της Crédit Suisse από την UBS αποτελεί σημαντικό και πολύπλοκο εγχείρημα. Πιστεύω ότι τα θέματα στα οποία αναφέρεστε σχετικά με τις επισημάνσεις των ελεγκτών προέρχονται εν πολλοίς από προϋφιστάμενες καταστάσεις στην Crédit Suisse – θέματα που και γνωστά ήταν, αλλά και είχαν αποκαλυφθεί προτού προχωρήσει η διαδικασία απορρόφησης.

Την ευθύνη επίλυσής τους έχει πλέον η UBS και –σε πολλά θέματα– έχει ήδη κάνει αισθητή πρόοδο. Συστήματα εσωτερικού ελέγχου τέτοιας κλίμακας και πολυπλοκότητας απαιτούν χρόνο για να σταθεροποιηθούν πλήρως, και μάλιστα όταν η συγχώνευση είναι τόσο σημαντική. Στη διαχείριση αυτής της διαδικασίας, η UBS έδειξε προσόντα ηγεσίας και λειτουργικής πειθαρχίας. Ασφαλώς και αξίζει το θέμα παρακολούθηση εκ του σύνεγγυς, θεωρώ όμως ότι γίνονται τα σωστά βήματα. Δεν θα το θεωρούσα, αυτό, συστημικό πρόβλημα. μάλλον θα το χαρακτήριζε πρόκληση στα πλαίσια της διαχείρισης μιας μοναδικής, ιστορικής συγχώνευσης.

Γεωπολιτική και τραπεζικός τομέας 

Αλήθεια, πώς επηρεάζουν οι γεωπολιτικές μεταβολές τις δουλειές μιας φημισμένης ελβετικής τράπεζας; Είναι αλήθεια ότι ο Ανρί Χεντς, συνιδρυτής της Lombard Odier, υπήρξε τραπεζίτης του Ναπολέοντα Βοναπάρτη;

Οι γεωπολιτικές μεταβολές δεν έχουν πλέον αφηρημένο χαρακτήρα. Μορφοποιούν τις ρυθμιστικές παρεμβάσεις, τις κεφαλαιακές ροές, τις προτεραιότητες των πελατών. Από τη χρηματοδότηση της άμυνας μέχρι την επανευθυγράμμιση των εμπορικών ροών, ο κόσμος κινείται γρήγορα – και όχι πάντα προς την ίδια κατεύθυνση. 

Η Ελβετία παρέχει σταθερότητα, όμως και πάλι λειτουργούμε σε ένα σαφώς διασυνδεδεμένο σύστημα. Οι πρόσφατες κρίσεις ανέδειξαν ακριβώς πόσο εύθραυστο μπορεί να είναι το εν λόγω σύστημα. Οι πελάτες στρέφονται σ’ εμάς αποζητώντας όχι μόνον αποδόσεις, αλλά και προοπτική, σταθερότητα, διαχείριση κινδύνου που να πηγαίνει πολύ πέρα από τα πρωτοσέλιδα.

Όσο για τον Ανρί Χεντς, ναι, η ιστορία αυτή είναι αληθινή και καταγράφεται στα οικογενειακά αρχεία. Το 1798, του ζητήθηκε από τον Ναπολέοντα να του δανείσει κεφάλαια. «Αρνήθηκε με σταθερότητα», καταγράφεται στο αρχείο, αλλά συμφώνησε να αναλάβει τις πληρωμές στο στράτευμα αν τα κεφάλαια ανευρίσκονταν εξαρχής – πράγμα το οποίο και συνέβη. Καλό παράδειγμα λειτουργίας βάσει αρχών, ακόμα και υπό εξαιρετικές συνθήκες.

Κλιματική αλλαγή και βιωσιμότητα 

Είστε επίσης πρόεδρος της πρωτοβουλίας Building Bridges που υποστηρίζεται από τον ΟΗΕ και επικεντρώνεται σε ζητήματα σχετικά με την κλιματική αλλαγή. Πού βλέπετε τον ρόλο του ιδιωτικού πλούτου στην αντιμετώπιση των παγκόσμιων προκλήσεων βιωσιμότητας; Μπορούν και πώς μπορούν οι ιδιωτικοί φορείς να γίνουν δύναμη του καλού;

Ο σημερινός κόσμος αντιμετωπίζει παγκόσμιες κλιματικές, φυσικές ή κοινωνικές προκλήσεις που έχουν αναδειχθεί πολύ καλά από την επιστήμη και γίνονται όλο και πιο ορατές στην καθημερινή μας ζωή.

Μαζί με τη συμπεριφορά των καταναλωτών, τις διαδικασίες βιομηχανικής παραγωγής, τη ρύθμιση και τη νέα τεχνολογία, το κεφάλαιο έχει καταστεί ένας ισχυρός παράγοντας για την εξασφάλιση της απαραίτητης μετάβασης σε ένα πιο βιώσιμο οικονομικό μοντέλο που συνδέεται με μια καθαρή θετική ανάπτυξη (net positive growth).

Τα καλά νέα είναι ότι στα περισσότερα οικονομικά συστήματα, η βιωσιμότητα αναγνωρίζεται ως σημαίνουσα παράμετρος της επιχειρηματικής δραστηριότητας, που οδηγεί σε μείωση του κόστους και των κινδύνων ή στην προσέλκυση καλύτερων ταλέντων και πρόσθετου μεριδίου αγοράς. Αυτό σημαίνει ότι η λήψη χρηματοοικονομικών αποφάσεων σε αυτή τη βάση θα πρέπει με τη σειρά της να οδηγεί σε μακροπρόθεσμες προσαρμοσμένες αποδόσεις υπέρβασης κινδύνων στο χαρτοφυλάκιο. Υπό αυτή την έννοια, το να πηγαίνεις καλά από οικονομική και χρηματοοικονομική άποψη θα ευθυγραμμιστεί με τα πηγαίνεις καλά από μια κοινωνική και πλανητική άποψη.

«Θα χρειαστεί να ξεκλειδώσουμε πελώρια κεφάλαια προκειμένου να μεταμορφώσουμε τις οικονομίες – όχι μόνο για να πετύχουμε την ενεργειακή μετάβαση, αλλά και για να διορθώσουμε τις ζημιές και να αποκαταστήσουμε», είχατε πει. Εννοώντας –έτσι το ερμηνεύουμε– τις κοινωνικές κρίσεις που μπορεί να προκαλέσει η μετάβαση. Δεν ανησυχείτε, όμως, μήπως τώρα ακριβώς ζούμε μια «υποχώρηση της πράσινης μετάβασης», με τη νέα Αμερικανική Κυβέρνηση;

Είναι αναντίρρητο ότι το μικροοικονομικό και το πολιτικό πλαίσιο έχει γίνει πολύ πιο απαιτητικό απ’ ό,τι το 2022. Οι ανερχόμενες γεωπολιτικές εντάσεις, ο πληθωρισμός και τα μεταβαλλόμενα αισθήματα της κοινής γνώμης έχουν φέρει αντίθετους ανέμους όσον αφορά με συντονισμένη δράση για την κλιματική κρίση.

Δεν θα ’πρεπε, μολαταύτα, να υποτιμήσουμε τη δυναμική που έχει ήδη διαμορφωθεί. Μέσα στην τελευταία δεκαετία, τρισεκατομμύρια δολαρίων –τόσο σε δημόσιες επιχορηγήσεις όσο και σε ιδιωτικά κεφάλαια– έχουν δεσμευθεί για την ενεργειακή μετάβαση. Πολλές από τις λύσεις που προωθούν σήμερα την ανθρακοποίηση έχουν γίνει πλέον οικονομικά αποδοτικές χωρίς δημόσια στήριξη. Έτσι, οι επενδύσεις σε καθαρές μορφές ενέργειας έχουν προσπεράσει –διεθνώς– τις επενδύσεις σε ορυκτά καύσιμα: στοιχεία της Διεθνούς Οργάνωσης Ενέργειας.

Με άλλα λόγια, οι δυνάμεις της αγοράς ήδη οδηγούν την υιοθέτηση πρακτικών μετάβασης. Πρόκειται για θεμελιώδη διαφοροποίηση σε σχέση με το πού ήμασταν πριν από λίγα μόνο χρόνια. Μπορεί στις ΗΠΑ η πολιτική συζήτηση να έχει μετακινηθεί, πλην όμως οι διαρθρωτικές τάσεις παραμένουν εδώ. Ακόμα και στις φωνές σκεπτικιστών σχετικά με την κλιματική κρίση, βλέπει κανείς πλέον ευθυγράμμιση σε τομείς όπως η ηλεκτροκίνηση ή οι καθαρές υποδομές – τομείς που κινητοποιούν τη βιομηχανική καινοτομία και οι οποίοι προσελκύουν κεφάλαια. Έτσι, για παράδειγμα, ο Ντόναλντ Τραμπ δεν παύει να βρίσκεται πολύ κοντά στον Ίλον Μασκ, του οποίου τόσο η παρουσία όσο και τα επιχειρηματικά συμφέροντα είναι στενά συνδεδεμένα με την ηλεκτροκίνηση. Παρόμοιες δυναμικές δεν ανατρέπονται εύκολα. 

Τέλος, όσο υποχωρεί η πιθανότητα να περιοριστεί η θέρμανση του πλανήτη στους 1,5ο C, τόσο η ζήτηση για λύσεις προσαρμογής και ανθεκτικότητας ανεβαίνει εκθετικά. Ζητήματα όπως τα θέματα της διατροφικής ασφάλειας, της ασφάλειας των υδάτων, της οικονομικής σταθερότητας δεν είναι πλέον ιδεολογικά: αποτελούν απτές προκλήσεις. Για να τους δοθούν απαντήσεις, θα απαιτηθούν επείγουσες συστημικές πρωτοβουλίες και –συχνά– ριζικές μεταβολές, ανεξαρτήτως του ποιος βρίσκεται στην εξουσία.

Κρίσεις και κεντρικές τράπεζες

Με την κλιματική αλλαγή από τη μια πλευρά και τον επανεξοπλισμό της Ευρώπης από την άλλη, η ζήτηση για πιστωτικές υποσχέσεις απειλεί να γίνει αρκετά εκρηκτική. Αναμένετε ότι οι κεντρικοί τραπεζίτες θα γίνονται όλο και πιο ανοιχτοί σε αυτό; Θα μπορούσε να υπάρξει μια νέα κρίση χρέους 5 έως 10 χρόνια αργότερα;

Η Ευρώπη βρίσκεται σε ένα σημείο καμπής. Οι γεωπολιτικές πιέσεις έχουν καταλύσει τις δημοσιονομικές φιλοδοξίες, αλλάζοντας πολιτικές δεκαετιών μέσα σε λίγες εβδομάδες.

Τα δημοσιονομικά σχέδια από τη Γερμανία και όλη την Ευρώπη θα πρέπει να βελτιώσουν τις μακροπρόθεσμες προοπτικές της περιοχής, καθώς ξεφεύγουν ριζικά από τις δεκαετίες υποεπενδύσεων. Εάν εφαρμοστούν αποτελεσματικά, αυτές οι δαπάνες θα μπορούσαν να ενισχύσουν την ανθεκτικότητα της περιοχής και να μεταφραστούν σε μια πιο βαθιά οικονομική ώθηση για την Ευρώπη.

Μπορεί η περιοχή να το αντέξει οικονομικά; Απολύτως. Ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ της ΕΕ είναι περίπου τα δύο τρίτα των ΗΠΑ, και ακόμα και με αυξημένο δανεισμό, η Γερμανία διατηρεί μερικά από τα ισχυρότερα δημοσιονομικά μεγέθη στο G7.

Αυτή η ανανεωμένη δημοσιονομική προσπάθεια έρχεται σε μια στιγμή που τα επιτόκια είναι κοντά σε αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε «ουδέτερη» ζώνη. Σε αυτό το πλαίσιο, αναμένουμε από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να προχωρήσει προσεκτικά, με λιγότερες μειώσεις επιτοκίων από ό,τι αναμενόταν προηγουμένως και πιθανό επιτόκιο αναφοράς περίπου 1,75% μέχρι το τέλος του έτους.

Εν ολίγοις, αυτό θα μπορούσε να είναι η αρχή ενός νέου κεφαλαίου για την ευρωπαϊκή ανάπτυξη, εάν η πολιτική υλοποιείται σωστά και οι επενδύσεις διοχετεύονται αποτελεσματικά.

Οι κεντρικές τράπεζες φαίνεται να έχουν αντιμετωπίσει τα διαδοχικά κύματα κρίσης –αμερικανικά subprimes, ευρωπαϊκή κρίση χρέους, Covid, Ουκρανία και ενέργεια– χωρίς μεγάλη θραύση. Αλλά έχουν δημιουργήσει τεράστια βουνά ρευστότητας, που παραμένουν ακόμα στο σύστημα. Υπάρχει νέος συστημικός κίνδυνος εκεί; Έχουμε φτιάξει μια νέα εποχή «τουλιπομανίας», με την τεχνητή νοημοσύνη και άλλα παρόμοια να φέρνουν μνήμες από την εποχή του dotcom;

Οι κεντρικές τράπεζες διαδραμάτισαν σταθεροποιητικό ρόλο κατά τη διάρκεια διαδοχικών κρίσεων, από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση μέχρι την πανδημία και πέραν αυτής. Οι ενέργειές τους συνέβαλαν στην αποτροπή βαθύτερης οικονομικής ζημίας και διατήρησαν τη συνολική οικονομική τάξη.

Ταυτόχρονα, βρισκόμαστε πλέον σε φάση νομισματικής σύσφιξης. Αντιμέτωπες με ένα πληθωριστικό σοκ, οι κεντρικές τράπεζες έχουν αποσύρει ρευστότητα και αύξησαν σημαντικά τα επιτόκια. Μέχρι στιγμής, αυτή η προσαρμογή ήταν σχετικά εύτακτη.

Οι ισολογισμοί του ιδιωτικού τομέα φαίνονται εύρωστοι και επί του παρόντος δεν εντοπίζουμε τα είδη των διαρθρωτικών τρωτών σημείων που συνήθως προηγούνται μιας κρίσης ευρείας βάσης.

Αλλά προς το παρόν, δεν βλέπουμε άμεσα σημάδια συστημικού κινδύνου, αν και το τρέχον παγκόσμιο πλαίσιο απαιτεί συνεχή επαγρύπνηση και σύνεση.

Νομισματική πολιτική σε καιρούς δασμών

Όλοι παρατηρούμε εμβρόντητοι την αποσυναρμολόγηση του ΠΟΕ στην εποχή του Τραμπ, τη λατρεία των δασμών και ούτω καθεξής. Τι γίνεται όμως με τη νομισματική πολιτική που θα πρέπει να συμβαδίσει με τέτοιες αλλαγές; Είναι ψύχραιμες οι αγορές αναφορικά με αυτή την προοπτική;

Παρά τις σαφείς προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι κεντρικές τράπεζες στο μέτωπο του πληθωρισμού, συνεχίζουν να λειτουργούν μέσα σε ένα πειθαρχημένο και αξιόπιστο πλαίσιο πολιτικής. Αυτό μπορεί να φαίνεται αντιφατικό με την πρώτη ματιά, δεδομένης της αναστάτωσης που προκαλείται από τις εμπορικές εντάσεις και τις γεωπολιτικές αλλαγές, αλλά υπάρχουν αρκετοί λόγοι για αυτό.

Πρώτον, οι κεντρικές τράπεζες προβλέπουν επίσης αρνητικό αντίκτυπο στην ανάπτυξη από αυτές τις διαταραχές. Δεύτερον, θεωρούν σε μεγάλο βαθμό την πληθωριστική επίδραση των δασμών ως προσωρινή, υποθέτοντας ότι οι προσδοκίες παραμένουν καλά αγκυρωμένες. Και τρίτον, τα επιτόκια πολιτικής παραμένουν πάνω από τις μακροπρόθεσμες ουδέτερες εκτιμήσεις, πράγμα που σημαίνει ότι οι νομισματικές συνθήκες εξακολουθούν να θεωρούνται περιοριστικές.

Τούτου λεχθέντος, το περιβάλλον είναι λιγότερο ευνοϊκό από ό,τι σε προηγούμενους κύκλους. Είναι απίθανο να δούμε μειώσεις επιτοκίων λόγω σταθερού αποπληθωρισμού. Οποιαδήποτε μελλοντική χαλάρωση είναι πιθανότερο να είναι απάντηση στην αποδυνάμωση της ανάπτυξης, παρά ως ένδειξη αποκατάστασης της σταθερότητας των τιμών.

Κλείνοντας, μια κάπως πιο προσωπική ερώτηση. Διατηρείτε μια ιδιαίτερη σχέση με την Ελλάδα, έτσι δεν είναι; 

Ενώ η Ελβετία είναι η χώρα της ζωής μου, η Ελλάδα έχει γίνει η χώρα της καρδιάς μου. Η σύζυγός μου είναι Ελληνίδα, πράγμα που μας έφερε πολλές φορές στη χώρα. Ερχόμαστε οικογενειακώς στην Ελλάδα για πάνω από τριάντα χρόνια και τώρα επενδύουμε σε κοινωνικά και πολιτιστικά έργα που ελπίζουμε ότι θα συμβάλουν στην ενίσχυση των δεσμών μεταξύ των δύο χωρών. Ελπίζω επίσης να συνεισφέρω στο τεράστιο δυναμικό της Ελλάδας σε ό,τι αφορά νέες βιώσιμες λύσεις που θα συμβάλουν στην ανάδειξη ενός παραδείγματος για την Ευρώπη και θα κάνουν τη χώρα ελκυστική από αυτή την άποψη και για τους επενδυτές.