Στο ψηφιακό μας σύμπαν, κάθε λεπτό που περνά δημοσιεύονται 16.000 βίντεο στο TikTok, αναπαράγονται σχεδόν 139 εκατομμύρια reels στο Instagram και το Facebook και καταγράφονται πάνω από 3 εκατομμύρια προβολές στο YouTube (σ.σ. στοιχεία της πλατφόρμας επιχειρηματικής ανάλυσης Domo για το 2024).

Από το 2013 έως σήμερα, κάθε χρόνο η έκθεση «Data Never Sleeps», καταγράφει τη ραγδαία αύξηση του περιεχομένου που «καταναλώνουμε» καθημερινά και αυτό γεννά ένα ανησυχητικό ερώτημα: είναι υπερβολικά μεγάλος ο όγκος πληροφορίας που περνά μπροστά από τα μάτια μας; Η απάντηση, σύμφωνα με την ψυχολόγο Gloria Mark, είναι ξεκάθαρη: ναι, και αυτή η υπερέκθεση σε διαφορετικά δεδομένα μάς εξαντλεί διανοητικά.

Όταν ο εγκέφαλος πρέπει να επεξεργαστεί τεράστιο όγκο πληροφοριών, τα γνωστικά του αποθέματα εξαντλούνται. Η Mark, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Ίρβαϊν, εξηγεί ότι όταν καταρρέει η γνωστική μας αντοχή, εξασθενεί και η «εκτελεστική λειτουργία» του εγκεφάλου – το κομμάτι που μάς κρατά συγκεντρωμένους, μάς βοηθά να παίρνουμε αποφάσεις και να φιλτράρουμε περισπασμούς.

Το είδος του περιεχομένου έχει σημασία

Η Mark διακρίνει το ψηφιακό περιεχόμενο σε δύο βασικές κατηγορίες ανάλογα με τον χρόνο (βραχυπρόθεσμο / μακροπρόθεσμο) και το βάθος επεξεργασίας που απαιτεί από τον εγκέφαλό μας (επιφανειακό / βαθύ).

Το πρόβλημα εντοπίζεται στο βραχύ και επιφανειακό περιεχόμενο, δηλαδή αυτό που καταναλώνουμε με μηχανικό scrolling στα social media. Τα βίντεο αυτά στοχεύουν σε βασικά συναισθήματα επιχειρώντας να μας προκαλέσουν έκπληξη, θυμό, χιούμορ, κρατούν τον χρήστη σε ένα ρηχό επίπεδο εμπλοκής. Αντιθέτως, ένα βιβλίο ή ένα άρθρο μας δίνει χρόνο να επεξεργαστούμε ουσιαστικά την πληροφορία.

Παρότι λίγα λεπτά σκρολαρίσματος δεν είναι καταστροφικά, το πρόβλημα – τονίζει η Mark – είναι ότι δεν μπορούμε να σταματήσουμε. Αυτή η υπερκατανάλωση ρηχού περιεχομένου συρρικνώνει την ικανότητά μας να συγκεντρωνόμαστε.

Η ίδια μελετά τη διανοητική συγκέντρωση και προσοχή εδώ και δύο δεκαετίες και έχει παρατηρήσει ότι ο μέσος χρόνος συγκέντρωσης σε μια οθόνη από 2,5 λεπτά το 2004 έπεσε στα 47 δευτερόλεπτα το 2016 – διάρκεια που συνάδει με τα περισσότερα βίντεο του TikTok ή των reels.

Η συνεχής έκθεση σε επιφανειακό περιεχόμενο κάνει δύσκολη την εμβάθυνση σε βιβλία ή μακροσκελή άρθρα, λέει η Mark. «Το ακούω από τόσους ανθρώπους: “θέλω να διαβάσω, αλλά δεν μπορώ να συγκεντρωθώ”». Για να αναστρέψουμε αυτή την τάση, προτείνει να αφιερώνουμε καθημερινά χρόνο για διάβασμα, να επιλέγουμε έντυπα βιβλία, ώστε να αποφεύγουμε περισπασμούς από το κινητό, να αξιοποιούμε τις ελεύθερες στιγμές – π.χ. στο μετρό – για παρατήρηση ή συζήτηση και όχι για σκρολάρισμα. Για το μυαλό μας είναι μια άσκηση μάλλον απαραίτητη.