Το Keytruda, φάρμακο για την αντιμετώπιση του καρκίνου, συγκαταλέγεται στα πλέον κερδοφόρα που έχουν ποτέ διατεθεί στην αγορά. Από το πρώτο του λανσάρισμα –το 2014– εξασφάλισε στη Merck, την αμερικανή εταιρεία παραγωγής του, πωλήσεις πάνω από 130 δισ. δολάρια και 29,5 δισ. δολάρια μόνο το 2024. Τον περασμένο Σεπτέμβριο, ένα νέο πειραματικό φάρμακο πέτυχε κάτι που δεν είχε πετύχει κανένα άλλο προηγουμένως: σε προχωρημένες κλινικές δοκιμές για τον καρκίνο μεγάλων πνευμονικών κυττάρων, πέτυχε να διπλασιάσει σχεδόν τον χρόνο ζωής των ασθενών χωρίς επιδείνωση – στους 11,1 μήνες, αντί των 5,8 μηνών του Keytruda.

Τα αποτελέσματα αυτά προξένησαν σάλο. Το ίδιο όμως συνέβη και με την εθνικότητα της εταιρείας βιοτεχνολογίας που βρίσκεται πίσω απ’ αυτή την περίπτωση. Η Akeso είναι κινεζική.

Βιοτεχνολογία στη χώρα του δράκου 

Μέσα στους τελευταίους μήνες, η πρόοδος που κατέγραψε η Κίνα στην τεχνητή νοημοσύνη/ΑΙ έχει καταπλήξει την υφήλιο. Όμως μια εξίσου σημαντική μετακίνηση βρίσκεται σε εξέλιξη και στη βιοτεχνολογία. Η Κίνα είναι εδώ και καιρό γνωστή για τη μαζική παραγωγή γενόσημων, για την προμήθεια πρώτων υλών στις φαρμακευτικές και για τη διαχείριση κλινικών δοκιμών στο σύμπαν των φαρμακευτικών. Τώρα πλέον οι κινεζικές φαρμακευτικές κινούνται και στην πρώτη γραμμή της τεχνολογίας: παράγουν καινοτόμα φάρμακα, τα οποία είναι φθηνότερα από εκείνα των ανταγωνιστών τους. Η Κίνα έχει γίνει πλέον η δεύτερη μεγαλύτερη δύναμη στην ανάπτυξη νέων φαρμάκων και βρίσκεται πίσω μόνο από τις ΗΠΑ.

Το αποτέλεσμα είναι οι φαρμακευτικές της Δύσης να στρέφονται όλο και περισσότερο προς Ανατολάς για νέες ιδέες. Δεδομένου ότι πολλά διπλώματα ευρεσιτεχνίας τους βλέπουν τη διάρκεια κατοχύρωσής τους να λήγει, θα μπορούσαν να χάνουν εφεξής σε πωλήσεις μέχρι και 140 δισ. δολάρια τον χρόνο – σε ορίζοντα 2030. Μέσα στην περσινή χρονιά, σχεδόν το 1/3 των μεγάλων συμφωνιών χρήσης διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας που υπεγράφησαν (των συμφωνιών με αντικείμενο άνω των 50 εκατ. δολαρίων) ήταν με αντισυμβαλλόμενες κινεζικές εταιρείες, ποσοστό τριπλάσιο του 2020. Σύμφωνα με τη συμβουλευτική LEK, η εκτίμηση για τη συνολική αξία των φαρμάκων που πουλήθηκαν παγκοσμίως με τέτοια βάση από την Κίνα είναι στα 49 δισ. δολάρια, πράγμα που σημαίνει 15πλασιασμό. Τον Νοέμβριο, η Merck κατέβαλε 588 εκατ. δολάρια στη La Nova Medicines –άλλη κινεζική εταιρεία βιοτεχνολογίας– προκειμένου να εξασφαλίσει τα δικαιώματα σε φάρμακο παρόμοιο με της Akeso.

Απλούστευση διαδικασιών, επαναπατρισμός ταλέντων

H κινεζική κυβέρνηση έχει αναδείξει τη βιοτεχνολογία σε στρατηγική προτεραιότητα εδώ και σχεδόν δυο δεκαετίες. Μόνον όμως μετά το 2015 τα πράγματα πέρασαν σε φάση απογείωσης, και τούτο όταν οι ρυθμιστικές αρχές του φαρμάκου ξεκίνησαν φιλόδοξες μεταρρυθμίσεις. Προσέλαβαν περισσότερο προσωπικό και φρόντισαν να εκκαθαρίσουν εντός διετίας τις καθυστερήσεις για την αδειοδότηση 20.000 αιτήσεων ανάπτυξης φαρμάκων. Οι κλινικές δοκιμές απλουστεύθηκαν, ευθυγραμμιζόμενες με τις παγκόσμιες πρακτικές. Μελέτη του Γιαμίν Κούι, του Πανεπιστημίου του Πεκίνου, μαζί με συναδέλφους του κατέληξε στη διαπίστωση ότι ο χρόνος που απαιτείται για την έγκριση δοκιμών πρώτου σταδίου σε ανθρώπους περιορίστηκε κατά μέσο όρο σε 87 ημέρες – σε σύγκριση με τις 501 ημέρες που απαιτούνταν πριν από τις μεταρρυθμίσεις.

Οι αλλαγές αυτές συνέπεσαν με ένα κύμα από «θαλάσσιες χελώνες» που βρέθηκε να επιστρέφει στην Κίνα − ο όρος αυτός χρησιμοποιείται για τους Κινέζους που είχαν πάει για σπουδές ή/και για εργασία στο εξωτερικό. Η πελώρια εσωτερική αγορά της χώρας συνέβαλε στην προσέλκυση εκεί μεγάλων φαρμακευτικών, οπότε μαζί τους ήρθε και τεχνογνωσία, αλλά και ανθρώπινο ταλέντο. Οι πιο ευέλικτοι κανόνες εισαγωγής στο Χρηματιστήριο έδωσαν στους επενδυτές σε εταιρείες εφαρμογών βιοτεχνολογίας σαφέστερες ευκαιρίες εξόδου. Η ιδιωτική χρηματοδότηση προς κινεζικές εταιρείες βιοτεχνολογίας εκτινάχθηκε από το 1 δισ. δολάρια του 2016 στα 13,4 δισ. του 2021.

Η στρατηγική «ταχείας συνέχισης»

Με διαθέσιμα περισσότερα μυαλά και περισσότερα κεφάλαια, οι κινεζικές εταιρείες προχώρησαν στο επόμενο βήμα, πέρα από την αντιγραφή δυτικών φαρμάκων. Αντί πλέον να περιμένουν να εξαντληθεί η ισχύς διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας και να παραγάγουν μ’ αυτή τη βάση γενόσημα, υιοθέτησαν μια στρατηγική «ταχείας συνέχισης» – δηλαδή επιλογής γνωστών φαρμάκων, με περαιτέρω τροποποίησή τους προκειμένου να βελτιώνεται η ασφάλεια, η αποτελεσματικότητα ή και ο τρόπος χορήγησής τους. Η ανάπτυξη κάθε φαρμάκου ξεκινάει κατά κανόνα με την επιλογή ενός στόχου: συνήθως πρόκειται για μια πρωτεΐνη ή πάλι για ένα γονίδιο συνδεόμενο με μια ασθένεια. Ύστερα, οι επιστήμονες ξεκινούν την αναζήτηση μορίων τα οποία είτε μπλοκάρουν είτε ενισχύουν τη λειτουργία του στόχου. Καθώς όσοι επιλέγουν την «ταχεία συνέχιση» δεν ξεκινούν από το μηδέν, μπορούν να εφαρμόσουν ταχύτερες και φθηνότερες κλινικές μελέτες.

Μεταξύ 2021 και 2024, ο αριθμός των υπό ανάπτυξη φαρμάκων στην Κίνα διπλασιάστηκε, φθάνοντας ήδη τα 4.391. Τα φάρμακα «ταχείας συνέχισης», μαζί με τις απολύτως πρωτότυπες θεραπείες, έχουν φθάσει να αποτελούν σχεδόν 42% του συνόλου. Η Χέλεν Tσεν της LEK σημειώνει ότι η κινεζική προσέγγιση είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική για τα αντικαρκινικά εκείνα φάρμακα όπου προσδένεται με μια χημική ουσία ένα αντίσωμα σε φορτίο χημειοθεραπείας. Καθώς λοιπόν τα βασικά συστατικά της θεραπείας υπάρχουν ήδη, η επιτυχία μιας τέτοιας προσέγγισης εξαρτάται από τον αποτελεσματικότερο συνδυασμό τους. Η Χ. Τσεν θεωρεί ότι εκεί βρίσκεται η ρίζα της μεγαλύτερης επιτυχίας των κινεζικών εταιρειών.

Η σημασία της ταχύτητας

Ένα άλλο πλεονέκτημα προκύπτει σε επίπεδο ταχύτητας, σύμφωνα με την ιδρύτρια της Akeso Μισέλ Σια. «Μπορούμε να κάνουμε τα πράγματα δυο ή και τρεις φορές γρηγορότερα απ’ οποιονδήποτε άλλο, οπουδήποτε στον κόσμο». Οι κλινικές δοκιμές –το μακρότερο και δαπανηρότερο στάδιο της ανάπτυξης κάθε φαρμάκου– γίνονται ταχύτερα απ’ ό,τι στη Δύση. Ο μεγάλος πληθυσμός ασθενών που υπάρχει στην Κίνα καθιστά την προσέλκυση εθελοντών ευκολότερη, ενώ στα νοσοκομεία και στους γιατρούς δίνονται κίνητρα προκειμένου να στηρίξουν την έρευνα.

Οι ταχείες κλινικές δοκιμές καθιστούν τα κινεζικά φάρμακα ακόμα πιο ελκυστικά για τις διεθνείς φαρμακευτικές. Μολονότι τα κλινικά πορίσματα προέρχονται κυρίως από Κινέζους ασθενείς και όχι από ένα ευρύτερο δείγμα, οι επενδυτές και οι φαρμακοβιομηχανίες έχουν τη δυνατότητα να ιχνηλατούν νωρίτερα τις πολλά υποσχόμενες θεραπείες. Καθώς δε η ποιότητα των κινεζικών στοιχείων βελτιώνεται, οι δυτικές ρυθμιστικές αρχές τους δίνουν μεγαλύτερη σημασία. Τα αποτελέσματα των κινεζικών δοκιμών της Akeso υπήρξαν αρκετά πειστικά για την αμερικανική FDA –τη ρυθμιστική αρχή έγκρισης των φαρμάκων– ώστε να επιτρέψει την απευθείας μετάβαση του φαρμάκου της εταιρείας σε κλινικές δοκιμές τελικού σταδίου. 

Οι κινεζικές εταιρείες που πουλάνε φάρμακα στην Αμερική απευθείας είναι λίγες. Αντί γι’ αυτό, προτιμούν να προσέρχονται σε συμφωνίες χρήσης της βιομηχανικής ιδιοκτησίας τους: η κινεζική εταιρεία πουλάει τα δικαιώματα εμπορίας του φαρμάκου της εκτός Κίνας για ένα κατ’ αποκοπήν ποσό, συν κάποια πρόσθετα δικαιώματα. Το ανταγωνιστικό του Keytruda της Akeso συμφωνήθηκε να διατεθεί μέσω της αμερικανικής εταιρείας Summit Therapeutics, έναντι προκαταβολής 500 εκατ. δολαρίων – και άλλα 5 δισ. από πρόσθετες καταβολές καθώς και ένα ποσοστό από τα δικαιώματα. 

Μια άλλη προσέγγιση δίνει το μοντέλο δημιουργίας νέας εταιρείας/ NewCo. Εδώ, μια κινεζική φαρμακευτική αποχωρίζει τα στοιχεία ενεργητικού της που έχουν προχωρήσει σε κλινική δοκιμή σε αμερικανική νομική οντότητα, την οποία διαχειρίζεται έμπειρη εγχώρια ομάδα. Η μητρική εταιρεία διατηρεί τη μερική ιδιοκτησία, οπότε και κερδίζει πέρα και πάνω από τα δικαιώματα άμα το φάρμακο αποδειχθεί πετυχημένο. Η επενδυτική τράπεζα Jefferies καταγράφει τη δημιουργία οχτώ παρόμοιων εταιρειών από τον Μάιο του 2024 έως τώρα…

Η άλλη όψη του νομίσματος 

Η απογείωση του κλάδου της βιοτεχνολογίας στην Κίνα δεν στερείται κινδύνων. Η αύξηση των συμφωνιών χρήσης βιομηχανικής ιδιοκτησίας κρύβει μια πραγματικότητα περιορισμένης χρηματοδότησης των πιο πρόσφατων επιχειρήσεων βιοτεχνολογίας. Η ιδιωτική χρηματοδότηση προς παρόμοιες κινεζικές εταιρείες είχε πέσει το 2024 στο χαμηλότερο επίπεδο 7ετίας – πράγμα που αντανακλά την επιβράδυνση που καταγράφηκε στην παγκόσμια αγορά βιοτεχνολογίας. Οι επενδυτές προτιμούν τις εταιρείες εκείνες που γεννούν αμεσότερα αποδόσεις σε ρευστό ή πάλι όσες διαθέτουν ισχυρές διεθνείς προοπτικές. Ο Τζίμι Τσανγκ –επενδυτής με βάση στο Σαν Φρανσίσκο– διατυπώνει την ανησυχία ότι πολλές από τις σημερινές συμφωνίες δεν είναι παρά αντανάκλαση της συρροής επενδυτικών κεφαλαίων της προηγούμενης περιόδου. Χωρίς φρέσκο χρήμα, προειδοποιεί, ο αγωγός που φέρνει στην αγορά κινεζικά φάρμακα θα μπορούσε να στεγνώσει.

Σημαντικότερη όμως πηγή ανησυχίας είναι οι αυξανόμενες εντάσεις εντός Αμερικής. Καθώς οι τιμές των φαρμάκων στη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου υπόκεινται σε χαλαρότερη ρύθμιση απ’ ό,τι στην Κίνα, οι Αμερικανοί ασθενείς έχουν καταλήξει να είναι μεγάλη πηγή εσόδων για τις κινεζικές εταιρείες βιοτεχνολογίας.

Μέχρι στιγμής, οι ΗΠΑ εφαρμόζουν εμπορικούς περιορισμούς μόνο σε προϊόντα υψηλής τεχνολογίας: τα κινεζικά βιοτεχνολογικά προϊόντα δεν έχουν συγκεντρώσει παρόμοιο ενδιαφέρον. Μια προσπάθεια που είχε προκύψει για μπλοκάρισμα κινεζικών εταιρειών από την προμήθεια υπηρεσιών και προϊόντων βιοτεχολογίας στην αμερικανική αγορά, ανακόπηκε στο Κογκρέσο. Καθώς όμως τώρα ο Ντόναλντ Τραμπ απειλεί να επιβάλει δασμούς στις εισαγωγές φαρμακευτικών προϊόντων, τα βιοτεχνολογικά μπορεί να μην κατορθώσουν να μείνουν επί πολύ αλώβητα.

Η προσέγγιση της πώλησης στις ΗΠΑ μέσω της παραχώρησης δικαιωμάτων βιομηχανικής ιδιοκτησίας δεν είναι βέβαιο ότι θα αποτελέσει εν προκειμένω επαρκή προστασία: ήδη οι κινεζικές εταιρείες βιοτεχνολογίας λαμβάνουν μικρότερα δικαιώματα για τα πειραματικά φάρμακά τους σε σύγκριση με τις αμερικανικές αντίστοιχες – και τούτο λόγω γεωπολιτικού κινδύνου. 

Όσο κι αν είναι, λοιπόν, εντυπωσιακός ο ρυθμός με τον οποίο αναπτύσσεται η κινεζική καινοτομία, ενδεχομένως θα βρεθεί αντιμέτωπη με ισχυρούς αντίθετους γεωπολιτικούς ανέμους.