Ο χρόνος που χρειάζεται το σώμα μας για να αντιδράσει σε ένα ερέθισμα μπορεί να αποκαλύψει πολύ περισσότερα από ό,τι νομίζαμε: από την κατάσταση του εγκεφάλου έως και τον κίνδυνο πρόωρου θανάτου, η ταχύτητα αντίδρασης αποτελεί «καθρέφτη» εσωτερικών διεργασιών του οργανισμού.

Με το πέρασμα του χρόνου, είναι φυσιολογικό να μειώνεται η ταχύτητα με την οποία αντιδρούμε και, όπως επισημαίνει ο καθηγητής Σάιμον Κοξ από το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, κάποιοι έχουν εγγενώς ταχύτερα αντανακλαστικά αλλά η σταδιακή επιβράδυνση με τα χρόνια καταδεικνύει τη φθορά λόγω γήρανσης αλλά και άλλες πιθανές βλάβες.

Ένα απλό τεστ που μπορείτε να κάνετε στο σπίτι είναι η λεγόμενη «δοκιμασία του χάρακα». Το μόνο που θα χρειαστείτε είναι ένας χάρακας και ένα ακόμη άτομο. Καθίστε με το χέρι στηριγμένο σε ένα τραπέζι, και την παλάμη έξω από αυτό. Ο βοηθός κρατά τον χάρακα κάθετα, με την αρχή του να ευθυγραμμίζεται με τον αντίχειρά σας. Χωρίς καμία προειδοποίηση, αφήνει τον χάρακα να πέσει και εσείς προσπαθείτε να τον πιάσετε όσο πιο γρήγορα γίνεται. Η απόσταση που διανύει ο χάρακας πριν τον πιάσετε αντιστοιχεί στον χρόνο αντίδρασής σας.

Ερμηνεία αποτελεσμάτων:

• 7,5 εκ. ή λιγότερο: Άριστη απόκριση
• 7,5 – 15,9 εκ.: Πάνω από τον μέσο όρο
• 15,9 – 20,4 εκ.: Μέσο επίπεδο
• 20,4 – 28 εκ.: Αργή αντίδραση
• Πάνω από 28 εκ.: Χαμηλή απόδοση

Έρευνες έχουν δείξει ότι οι μεγάλοι χρόνοι αντίδρασης μπορεί να συνδέονται με αυξημένη καρδιοπαθειών, εγκεφαλικών, αναπνευστικών νοσημάτων και άνοιας. Επίσης, μπορεί να προμηνύουν αυξημένο κίνδυνο πτώσεων, απώλειας αυτονομίας και μείωσης της γνωστικής ικανότητας. Κατά τον καθηγητή Κοξ, μία και μόνο μέτρηση δεν έχει ιδιαίτερη διαγνωστική αξία. Η παρακολούθηση της αντίδρασης με την πάροδο του χρόνου είναι πιο ουσιαστική. Ο χρόνος αντίδρασης εξαρτάται από τη συνεργασία διαφόρων λειτουργιών – από την όραση και την ακοή μέχρι τη νευρική μεταφορά και την ενεργοποίηση των μυών.

Αξιοσημείωτο είναι ότι αυτό που αρχίζει πρώτα να επιβραδύνεται με τη μέση ηλικία είναι η σωματική ικανότητα να εκτελέσουμε την εντολή του εγκεφάλου, και όχι η ίδια η αναγνώριση του ερεθίσματος. Η καθηγήτρια Αλάα Αχμέντ από το Πανεπιστήμιο του Κολοράντο αναφέρει ότι με την πάροδο της ηλικίας, τα αντανακλαστικά εξαρτώνται όλο και περισσότερο από τη φυσική κατάσταση, λόγω φθοράς των μυών και μείωσης της ενεργειακής απόδοσης των κυττάρων. Παρ’ όλα αυτά, ο εγκέφαλος μπορεί να διατηρείται σε εξαιρετική κατάσταση ακόμη και στην τρίτη ηλικία. Ο καθηγητής Μάθιου Πέιν από το Πανεπιστήμιο Λαουμπόροου σημειώνει ότι υγιείς ηλικιωμένοι μπορούν να αντιδρούν άμεσα σε ηχητικά ερεθίσματα, αν και δυσκολεύονται να τα μετατρέψουν σε φυσική πράξη.

Εκτός από τον χάρακα, υπάρχουν και ψηφιακά εργαλεία μέτρησης των αντανακλαστικών. Ένα παράδειγμα είναι το Human Benchmark Reaction Time Test, όπου καλείστε να πατήσετε το ποντίκι μόλις αλλάξει το χρώμα στην οθόνη. Αν παρατηρήσετε σημαντική επιδείνωση στην απόδοσή σας με τον χρόνο, ένας ειδικός θα μπορούσε να σας καθοδηγήσει και να εντοπίσει προάγγελους πιθανών γνωστικών ή αισθητηριακών προβλημάτων.

Μία πρόσφατη μελέτη δείχνει ότι η απώλεια της ικανότητας οπτικής αντίληψης μοτίβων ίσως είναι πρόωρο σημάδι άνοιας, έως και 10 χρόνια πριν εμφανιστούν κλινικά συμπτώματα. Οι ειδικοί πάντως είναι ενθαρρυντική υπογραμμίζοντας ότι υπάρχουν τρόποι να διατηρήσουμε ή και να βελτιώσουμε την απόδοσή μας. Ο καθηγητής Πέιν προτείνει δραστηριότητες που συνδυάζουν σωματική και πνευματική προσπάθεια:

• Περπατήστε ενώ στρίβετε το κεφάλι δεξιά – αριστερά
• Ισορροπήστε στο ένα πόδι απαγγέλλοντας την αλφαβήτα 
• Πάρτε μέρος σε προγράμματα γυμναστικής ή πνευματικά παιχνίδια

Η εκμάθηση μουσικού οργάνου, η φυσική άσκηση και τα παιχνίδια ταχύτητας επίσης ενισχύουν τόσο τον εγκέφαλο όσο και το σώμα και, όπως υπενθυμίζει ο καθηγητής Κοξ, η κοινωνική και διανοητική δραστηριότητα επιβραδύνει τη γνωστική φθορά.